# राणाकाल, मल्लकाल तथा शाहकालका महत्वपूर्ण अड्डा एवम् व्यवस्थाहरु।।
????????????????????????????????????????????????????????????????????????
१) पजनी प्रथा
-पृथ्वीनारायण शाहले सुरुवात गरेका,
-कर्मचारी/सैनिक प्रशासन हेर्ने
२) मरवट नीति :
-पृथ्वीनारायण शाहले सुरुवात गरेका,
-युद्धमा ज्यान गुमाउने सिपाहीका सन्ततिलाई आर्थिक सहायता प्रदान गर्ने नीति
३) तिलङ्गा :
-पृथ्वीनारायण शाहको पालामा सैनिकहरुलाई तिलङ्गा भनिन्थ्यो ।
४) खान्गी प्रथा
-पृथ्वीनारायण शाहले सुरुवात गरेका
-सैनिकहरुलाई आर्थिक,भौतिक सहयोग गर्ने
५) एग्नेट प्रथा
-जंगबहादुर राणाले सुरुवात गरेका,
-प्रधानमन्त्रीको रोलक्रम सुरुमा भाइ अनि पछि मात्र छोराहरुमा जाने व्यवस्था ।
६) दौडाहा प्रथा
-वीरशमसेरले सुरुवात गरेका
-जिल्लास्तरका कार्यालय र त्यहाँका कर्मचारीहरुको क्रियाकलाप हेर्ने ।
७) मुन्सीखाना
-राजा रणबहादुर शाह र प्रधानमन्त्री भिमसेन थापाको पालामा स्थापित अड्डा
-परराष्ट्र सम्बन्ध हेर्ने,राहदानी/पासपोर्टको व्यवस्था गर्ने,नेपालको सिमानाको संरक्षण गर्ने काम गर्थ्यो ।
८) कौशीतोषाखाना
-जङ्गबहादुर राणाको पालामा स्थापित,
-सम्पुर्ण राष्ट्रसेवकहरुको तलव,भत्ता,निवृत्तिभरण प्रदान गर्ने,
-राजदरवार,श्री ३ आदिलाई आवश्यक खर्च प्रदान गर्ने,
-विकास/निर्माणको लागि बजेटको व्यवस्था गर्ने,
-श्री ५ र श्री ३ हरुको मुलुकभित्रको भ्रमणको लागि आवश्यक बजेट व्यवस्था गर्ने
९) सदर मुलुकीखाना :
-जङ्गबहादुर राणाका पालामा स्थापित,
-मुलुकको कुल आम्दानीको ढुकुटीको रुपमा रहेको(हालको राष्ट्र बैंकजस्तै)
-नोट निष्काशन समेत गरेको,
-श्री ३ को मातहतको अड्डा,प्रमुखको रुपमा हजुरिया जनरल हुन्थे ।
१०) तेजारथ अड्डा
-प्रधानमन्त्री रणोद्विप सिंहका पालामा स्थापित,
-अर्थव्यवस्था संग सम्बन्धित,विशेष गरि कर्मचारीलाई नगद ऋण प्रदान गर्ने उदेश्यले स्थापित
११) गोश्वारा अड्डा
-वीर शमसेरको पालामा स्थापित
-जिल्लास्तरका विभिन्न कार्यालयहरु/निकायहरु गोश्वारा अन्तर्गत पर्थे र गोश्वाराले तिनिहरुको व्यवस्थापन गर्दथ्यो ।
१२) कुमारी चोक
-पृथ्वीनारायण शाहको पालामा स्थापित
-समग्र देशका सम्पुर्ण कार्यालय,अड्डाहरुको आर्थिक कृयाकलाप(आम्दानी खर्चको हिसाबकिताब),आर्थिक अनियमितता हेरी अनियमितता गर्नेलाई कारवाही समेत गर्दथ्यो ।
-समग्रमा सम्पुर्ण लेखापरिक्षण गर्ने अड्डा ।
१३) कोटिलिङ (कोटलिङ) :
-मल्लकालमा स्थापित एक न्यायिक अड्डा ,
-राणाकालसम्म प्रख्यात ४ अदालत (ईटाचपली,कोटलिङ,टक्सार र धनसार) मध्येको एक अदालत हो ।
-देवानी र फौंजदारी शुरु मुद्धा हेर्ने र पुनरावेदन गर्ने सर्वाधिकार सम्पन्न अदालत ।
१४) कौशल अड्डा :
-जङ्गबहादुर राणाले वि.सं १९०९ तिर यसको स्थापना गरेका थिए ।
-ऐन कानुन तर्जुमा गर्नलाई विचार विमर्श गर्ने,रायसल्लाह शासक बर्गलाई चढाउने उद्धेश्यसहित स्थापित,
-यसै अड्डाले विभिन्न लालमोहर,सनद,सवाल आदिलाई संहिताबद्ध गरि वि.सं १९१० मा नेपालको पहिलो मुलुकी ऐन तयार गरेको थियो ।
१५) खड्ग निशाना अड्डा
-खड्ग,त्रिसुल,धनुको चिन्ह,ईष्टदेवताको नाम तथा श्री ३ को हस्ताक्षर छाप लागेको ऐनसरह मान्यता प्राप्त गरेको कागजलाई खड्ग निशाना भनिन्थ्यो ।
-वि.सं १९६४ मा चन्द्रशमसेरले यसको प्रचलन चलाएका थिए ।
-सुरुमा वि.सं १८२५ देखि १९६४ सम्म लालमोहरको प्रयोग हुँदै आएकोमा सोही प्रयोजनको लागि चन्द्रशमसेरले खड्ग निशाना अड्डाको सुरुवात गरेका ।
-ऐन बनाउने,संशोधन गर्ने,अख्तियार प्रत्यायोजन गर्ने,नियुक्ती,सरुवा/बढुवा गर्ने, राणा परिवारको अंशबण्डा गर्ने इत्यादी कार्य यसले गर्दथ्यो ।
१६) बिन्तिपत्र निक्सारी अड्डा
-चन्द्र शमसेरका पालामा स्थापित,
-तत्कालिन न्यायिक निकायहरुबाट भएका देवानी फौंजदारी मुद्धाको अन्तिम पुनरावेदन सुन्ने अधिकार रहेको सर्वोच्च न्यायिक अड्डा ।
१७) अपिल अड्डा
-वीर शमसेरको पालामा स्थापित अदालत गोश्वारालाई देव शमसेरले १९५७ मा अपील अड्डाको रुपमा पुनर्संरचना गरेका,
-अपील सुन्ने र निर्णय लिने काम गर्दथ्यो ।
१८) टक्सार अड्डा
-मल्लकालमा सिक्का निष्कासन गर्ने उद्धेश्यले स्थापित यस अड्डालाई चन्द्रशमसेरले टक्साल अड्डाको नाममा पुनर्गठन गरेका थिए ।
१९) जंगी बन्दोबस्त अड्डा
-जङ्गबहादुर राणाले वि.सं १९०८ मा स्थापना गरेका,
-सैनिक व्यवस्थापन(भर्ना,प्रशिक्षण,लगत राख्ने) गर्ने ।
२०) समरजंग कम्पनी
-रणबहादुर शाहको पालामा दरवारको सुरक्षाको लागि स्थापित सैनिक टुकडि ।
-यसलाई राणाकालमा ``चप्रासीहरुको कम्पनी" भनेर चिनिन्थ्यो ।
