अनुसा थापा
पछिल्लो समय गाउँभरमा खेतालाको पारिश्रमिक बढेको छ । बिहान १० देखि ५ बजेसम्म काम गर्दा महिलालाई एक हजारदेखि १२ सय र पुरुषलाई १५ सय रुपैयाँसम्म दिन्छन्, त्योपनि खाजा खाएर । यति पैसा दिँदा पनि गाउँघरमा काम गर्ने मान्छे पाउँदैन । खेतबारीमा काम गर्न जानेलाई गाडी पनि चढ्नुपर्दैन ।
बिहान काममा जाँदापनि हिँडेर, बेलुका पनि हिँडेरै फर्किन्छन् । आफ्नै घर हुन्छ, कोठाभाडा तिर्न परेन । बिहान काममा जानु अगाडि र बेलुकामा कामबाट फर्किए पछाडि उनीहरुले आफ्नो घरको काम गर्छन् । आफ्नो खेतबारीमा गोडमेल, रोपाइँ गर्दछ । घरमा आफ्नै खेतबारी हुँदा उनीहरुलाई अन्न र तरकारी किन्नुपर्दैन ।
उनीहरुले किन्ने भनेको नुन र लुगा मात्रै हो । एक जोर लुगा किनेपछि वर्ष दिन चलिहाल्छ । उनीहरुले कमाएको पैसा चोखो बच्छ । सबै सामान आफ्नो बारीमा भएपछि केही किन्नैपरेन । जसका कारण उनीहरुको पैसा जोगिन्छ । आफ्नो घरको पनि हेर्छन्, बाहिर पनि काम गरेर कमाउँछन् ।
काम गरिरहने भएकाले उनीहरुलाई रोग पनि लाग्दैन । शरीरलाई पर्याप्त एक्सरसाइज पुग्छ । बिहान ३ बजे उठेर राति १० बजेसम्म उनीहरु खटिन्छन् । गाईवस्तु आफ्नै घरमा पालेका हुन्छन् । दही, दुध, घिऊ आफ्नै घरमा उत्पादन हुन्छ । खेतबारीमा आफ्नै हातले उब्जाएको खानेकुरा खान्छन् ।
जसमा विषादीको प्रयोग गरिएको हुँदैन । जसका कारण उनीहरुले आयु पनि लामो हुन्छ । गाउँबासीको हुँदै नभएपनि दशौं रोपनी खेतबारी हुन्छ । घर, मतान सबै आफ्नै हुन्छ । त्यति सम्पत्ति भएपनि उनीहरु अर्काको काममा हिँड्न लजाउँदैनन् । आफ्नो परिश्रमले परिवार पाल्छन् ।
छोराछोरी पढाउँछन् । गाउँमा अहिलेपनि मानवीयता बाँकी छ । कुनै नचिनेको मान्छे गयो भनेपनि बाँस दिन्छन्, खान दिन्छन् । तर, शहरमा यसको ठ्याक्कै उल्टो छ । यहाँका घरधनीहरुको एकदेखि तीन आना जग्गा छ । त्यसमै घर बनाएर बसेका छन् । तर, दम्भ हेर्यो भने महाराजाको भन्दा पनि बढी छ ।
शहर यस्तो ठाउँ हो, जहाँ कसैले कसैलाई पानी पनि दिँदैनन् । आफ्ना आफन्तलाई समेत खान दिँदैनन । घरमा नातेदार आयो भने भन्छन्,‘तपाईँ त खाना खाएर आउनुभएको होला, अब हामी खान्छौं ।’ भनिन्छ नि,‘घर आएकोलाई केही दिन नसकेपनि पानी दिनु ।’ तर, उपत्यकामा त्यो संस्कृति हट्दै गएको छ ।
घर आकालाई एक गिलास पानी पनि दिइँदैन । काठमाडौंमा बस्ने अधिकांंशको घर बैंकको नाममा छ । यता, उनीहरुले चढेको सवारी साधन पनि बैंककै नाममा हुन्छ । नेपालीमा एउटा उखान छ,‘ऋण लिईलिई घ्यु खानु ।’ त्यस्तै अवस्था छ, शहरबासीको । ऋण लिएर धाक देखाइरहेका छन् ।
तर, गाउँको हकमा त्यस्तो छैन । सबैको घरजग्गा आफ्नै नाममा छ । तैपनि उनीहरु मेहिनेत गरिरहेका छन् । खाली खुट्टा हिँड्छन् तर बैंकबाट ऋण लिईलिई मोज गर्दैनन् । यहाँका घरधनी वा भाडाबालहरु सबै निजी क्षेत्रमा काम गर्छन् । महिनाको तीनदेखि १५ हजारमा उनीहरुले काम गरिरहेका छन् ।
जाँदाखेरि गाडी भाडा तिर्छन्, आउँदा तिर्छन् । उनीहरुले कमाएको पैसा गाडीभाडा र खाजामै सकिन्छ । बिहानदेखि साँझसम्म खटिदाँ केही रकम कमाउनेहरुकै घमण्ड बढी छ , यो पैसाले भाडावाललाई कोठाबहाल तिर्न पुग्दैन । अल्लोपल्लो कोठाको देखासिकी गरे। छोराछोरी निजी स्कुलमा पढाउँछन्, मँहगो फिस तिरेर ।
यहाँ त पानीसमेत किनेर खानुपर्ने अवस्था छ । एउटा कोठाको पाँचदेखि १५ हजारसम्म लिन्छन् । चामल पनि किन्नुपर्छ । ५० रुपैयाँको साग किन्यो भने एक छाक टार्न मुस्किल हुन्छ । गाडीमा चढ्नेबित्तिकै २५ रुपैयाँ लिइहाल्छ । जारको पानी ल्याएर प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्था छ ।
ल अब भनौं, गाउँमा आम्दानी रैछ कि शहरमा ? गाउँमा मेरो काम गरिदिनुपर्यो भनेर घरघरमा खेताला खोज्न आउँछन् । तर, यहाँ त काम खोज्दै हिँड्नुपर्छ । सरकारले गाउँको जग्गालाई पनि लालपूर्जा दिएको छ, शहरको पनि । सबै जनताको पहिचान नागरिकता नै हो ।
कानुनले सबै जनतालाई सराबरी अधिकार दिएको छ । गाउँ र शहरको भूभागको नीति एउटै छ । गाउँमा पनि स्वास्थ्य चौकी छ । देशभर सडक सञ्जाल पुगेको छ । प्रहरी चौकी गाउँमा पनि छ । गाउँ पनि अब उज्यालो हुन थालिसक्यो । विद्यालयहरु धमाधम आधुनिक बन्दैछन् ।
तर, कोही गाउँमा बस्नै चाहदैन । देशमा तीन तह छ, तीनै तहमा चुनाव हुन्छ । गाउँका मान्छे टन्न पढेका हुँदैनन् । उनीहरुले काम गर्ने भनेको हलो जोत्ने, खेतबारीमा पर्खाल लगाउने हो । शहरकाले पढेका हुन्छन् । उनीहरुलाई कानुन थाहा छ । यद्यपि, उनीहरुमाथि नै चरम श्रम शोषण भइरहेको छ ।
गाउँमा खैचेर ज्याला लिन्छन् । खाजा पनि खान्छन् । आफ्नो समयसम्म मात्र काम गर्छन् । तर, यहाँ त बिहानदेखि बेलुकासम्म न्यून तलबमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता छन् । अब भनौ गाउँमा कानुनको कार्यान्वयन भएको छ कि शहरमा ? गाउँमा काम लगाउनुभन्दा अगावै पैसा दिइन्छ ।
कारण हो–काममा आउँदैनन् भन्ने डर । तर, शहरमा महिना मरेपछि पनि पैसा पाउन गाह्रो छ । महिनाभरी काम गर्यो, पैसा दिने बेला उस्तै किचकिच । कतिपय कामदारले महिनौंको तलब पाएका छैनन् । तलब नपाउँदा उनीहरुलाई समस्या भएको छ । यहाँ निजी कम्पनीमा काम गर्नेहरु सुग्घरसफा, चिटिक्क भएर निस्किन्छन् ।
र, राति भोकै सुत्छन् । घण्टौं हिँड्छन् । निजी अफिसमा काम गर्नेहरुको बिजोग छ । घरभाडा तिर्न सक्दैनन अनि राति कसैले सुइँको नपाउनेगरी गर्छन् । कि घरधनीलाई सामान छोडिदिने कि घरधनीको किचकिच सुनिरहने । बुढापाकाले भन्थें,‘चोक्टो खान गएको बुढी झोलमा डुबेर मरी ।’
अहिले त्यस्तै अवस्था भएको छ । बाँस जमिन तोडेर निस्किन्छ । आकाश तोड्छु भन्ने बाँस पछि नुङगिन्छ । तर, घरधनी र भाडावालले यो कुरा बुझेनन् । शहरिया भनिएको छ, हालत भने गाउँबासीको भन्दा बिजोग छ । अझै पनि हामीजस्तो धनी कोही छैन, हामीजस्तो पढेको कोही छैन भन्छन् ।
समाज कता जाँदै छ ? सरकारलाई थाहा छैन । सबै जिल्लाका जनता ल्याएर सरकारले शहरमा कोचिदिएको छ । गाउँमा काम गर्ने मान्छेको चरम हाहाकार छ । केही समयअघि सामाजिक सञ्जालमा एउटा पोष्ट एकदमै भाइरल बनेको थियो । एक जनाले लेखेका छन्,‘आमा खेतालाको खोजीमा म यहाँ कामको ।’
जमिन अन्न उब्जाउने ठाउँ हो । जमिन भएन भने अन्न फल्दैन । तर, भूमाफियाले जमिनलाई टुक्राटुक्रा बनाए । हजार रुपैयाँमा नजाने जमिनलाई खण्डीकरण गरेर आनाकै लाखौंमा बेचे । जमिनको व्यापार शुरु भयो । एक आनाको लाखौं जाने भएपछि काठमाडौंबासीले आफूलाई धनी सम्झिए ।
कुनैपनि विज्ञले मान्छे अन्नपानी र पशु पनि घाँस बिना बाँच्न सक्दैन् भन्न सक्दैनन् । घाँस फल्ने जमिन दलालीहरु प्लानिङ्ग गरे । माटोमाथि ढलान गर्दा अनि पानीको मूल सुक्यो । त्यसले एउटा ट्रेण्ड ल्यायोः वैदेशिक रोजगारी । आफ्नो देशमा काम गर्न लाज हुने अनि अर्काको देशमा जस्तोसुकै काम गर्ने ।
सरकार विदेशीसँग ऋण ल्याएर खाने, जनता अर्काको देशमा काम गर्न जाने । गुरु सही भएपो चेला पनि सही हुन्थ्यो ।
