इटहरीः यसै प्राकृतिक छटाहरुले सुन्दर रहेको हाम्रो शहरलाई अझ सफा र आकर्षक बनाउन नेपालले अव विदेशबाट सिक्नुपर्ने बेला भएको छ । आफैँमा सुन्दर रहेको शहरलाई बढ्दो शहरीकरणका साथै चेतनाको कमी र हेलचेक्राइँका कारण आज शहर आउँदा हामीलाई कुनै औद्योगिक क्षेत्रमा आएको महसुस हुन्छ । राजधानीमा जाँदा त झनै माक्स नलगाई वरपर हिँड्नसमेत सकिँदैन । बढ्दो फोहोरलाई कसरी व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ, सार्वजनिक सवारी साधनमा हुने लापरबाहीका साथै सवारी व्यवस्थापन र शहरलाई सफा सुन्दर र आकर्षक बनाउन विश्वका विकसित देशले के गरेका छन् त ? लगभग १० वर्ष खाडी मुलुकमा बसेर देखेको भोगेको र सुनेको कुरालाई यहाँ प्रस्तुत गर्न सान्दर्भिक ठानँे ।
सुन्दर र आकर्षक शहर निर्माणका लागि खाडी मुलुक संयुक्त अबर इमिरेट्सको दुबई प्रान्तमा भएका निर्माणका कार्य र उदाहरणलाई प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरेको छु । जसलाई हेरेर नेपाल र नेपाली कसरी अघि बढ्न सकिन्छ भन्ने पाठ अवश्य पनि सिक्न सकिन्छ । सबैभन्दा पहिलो व्यवस्थित शहरको खुड्किलो भनेको शिक्षा हो । जबसम्म जनता शिक्षित र सभ्य हुन सक्दैनन् तबसम्म सभ्य समाज निर्माण हुनै सक्दैन । दुबईको हिसाबमा हेर्ने हो भने यहाँका वर्तमान युवा पुस्ता पूर्ण रुपमा शिक्षित छन् । पहिले पहिले उनीहरु युरोप,अमेरिका, अस्ट्रेलियाजस्ता देशमा गएर उच्च शिक्षा लिने गर्दथे भने अहिले युएईको विकाससँगै अमेरिकन, अस्ट्रेलियनका साथै युरोपियन थुप्रै विश्वविद्यालयहरु यहाँ खुलेका छन् । अन्तर्राष्ट्रियस्तरको उच्च शिक्षा हासिल गर्नलाई यहाँका जनताले बाहिर जानुपर्ने आवश्यकता हटेको छ । तथापि केही जनशक्ति अझै शिक्षाको लागि बाहिरी मुलुक जाने गरेका छन् । राजतन्त्रात्मक शासन भएपनि जनतालाई आवश्यक सम्पूर्ण कुरामा सरकार सजग मात्र होइन, जिम्मेवारसमेत हँुदा बन्द, हड्ताल, आन्दोलन, नाराबाजी यहाँ कहिल्यै सुनिँदैनन् र देखिँदैनन् पनि ।
उदाहरणका लागि हालै यहाँका एक नागरिकले बढ्दो महँगीलाई थेग्न कम आय भएका नागरिकलाई गाह्रो भएको प्रतिक्रिया स्थानीय रेडियोको प्रत्यक्ष प्रसारित कार्यक्रममा राखेपछि उनलाई यहाँका प्रधानमन्त्री शेख महम्मद विन रसिद अल मक्तुमले मन्त्रिपरिषद् बैठकमै बोलाएर गरीब जनताको विषयमा कुरा बाहिर ल्याएकोमा धन्यवाद दिँदै उनलाई सामाजिक अनुसन्धानकर्ताको जागिरसमेत दिए । यसरी एक सामान्य नागरिकलाई मन्त्रिपरिषद् बैठकमै बोलाएर धन्यवाद प्रदान गर्ने सायद युएई पहिलो देश नै होला विश्वमा । शिक्षामा यहाँको सरकारले ठुलो रकम खर्च गरेको छ, जसले सहजै रुपमा गुणस्तरीय शिक्षा जनताले पाएका छन् । जनसङ्ख्याको हिसाबले हेर्दा यहाँको जनसङ्ख्या एकदमै कम छ । यहाँको कुल जनसङ्ख्याको ७० प्रतिशत प्रवासी छन् । जो हामीजस्तै मजदुरी गर्न आफ्नो देश छोडेर यहाँ आएका छन । शिक्षा पछिको जनआवश्यकता भनेको स्वास्थ्य हो । यहाँका जनताले सहज रुपमा स्वास्थ्यको पहँुच पाएका छन् । जनघनत्वलाई मध्यनजर गर्दै निजी क्लिनिकहरु प्रशस्त खुलेका छन् । त्यस्ता स्वास्थ्य सँस्थाहरुले सबै बिमारीलाई प्राथमिकताका साथ हेरचाह गर्छन् । स्वास्थ्यसम्बन्धी काम गर्न सरकारबाट अनुमति लिनुपर्ने साथै हरेक स्वास्थ्यकर्मीले हेल्थ अथोरिटिबाट लाईसेन्स लिनुपर्ने भएकाले लापरबाही भएको खण्डमा कानूनी कारबाही हुने हँुदा सबै आफ्नो काममा सजग र जिम्मेवार देखिन्छन् ।
आफ्ना नागरिक मात्र नभएर यहाँ बस्ने र काम गर्ने सबैको स्वास्थ्य बीमा गर्नैपर्ने बाध्यकारी व्यवस्था भएको हुँदा सबै कामदारको स्वास्थ्य बीमा रोजगारदाता कम्पनीले नै गरिदिने गर्छ । त्यसो हुदाँ सानो तलबमा काम गर्ने कामदारहरुले पनि समान स्वास्थ्यको अधिकार पाउँछन् । बीमा कम्पनी र कम्पनीको सम्झौता अनुसार सर्भिस फि बाहेकको डाक्टर चेकजाँच र औषधिको खर्च बीमा कम्पनीले नै व्यहोर्ने गरेको छ । कुनै कुनै सानो प्रोफाइलको कम्पनीले कामदारलाई उपचारको केही प्रतिशत तिर्नेगरी सम्झौता गर्ने भएता पनि धेरै कम्पनीको बीमामा सर्भिस फिबाहेक अन्य कुनै प्रकारको शुल्क तिर्नु पर्दैन । कुनै प्रकारको आपतकालीन अवस्थामा १५ मिनेटभित्र तोकिएको ठाउँमा पुग्ने गरी एम्बुलेन्स सेवा चालु गरिएको छ । एम्बुलेन्सलाई कल गर्न जुनसुकै फोन तथा ठाउँबाट निशुल्क ९९८ मा कल गरे पुग्छ । यहाँको एम्बुलेन्स सेवा सरकारबाटै सञ्चालित छ । हालै मात्र यहाँको सरकारले एम्बुलेन्स सेवालाई सशुल्क बनाएको छ, नत्र वषौँदेखि यो सेवा निःशुल्क थियो । अहिले एम्बुलेन्स सेवा लिएबापतको पैसा पनि बीमा कम्पनीबाट सरकारले लिने गरेको छ । शहरमा फोहोरमैला व्यवस्थापनको लागि नगरपालिकालाई जिम्मा दिइएको छ । निजी कम्पनीहरुले निश्चित ठाउँमा जम्मा गरेर राखेको फोहोरलाई नगरपालिका र अन्य फोहोरमैला व्यवस्थापन कम्पनीका गाडीले सम्बन्धित डम्पिङ्ग साईटसम्म पुर्याउँछन् । नगरपालिकाले फालिने फोहोरको प्रकृति हेरेर कुहिने फोहोरबाट विद्युत निकाल्ने प्रक्रिया थालेको छ, जसले उर्जाको विकासमा सहयोग पुर्याउनुका साथै फोहोरको लागि चाहिने ठूलो हिस्सा ओगट्ने जग्गालाई समेत अन्य कामको लागि सदुपयोग गर्न सकिन्छ ।
सार्वजनिकस्थल जस्तैः सपिङ्ग मल, पब्लिक बिच, कुनैपनि जन सेवाका लागि खुलेका सबै कार्यालयहरुमा फोहोर जथाभावी नफालियोस भनेर डस्टबिनहरु राखिएका हुन्छन् । सर्वसाधारण आफैँ जिम्मेवार भएर आफूले काम गर्दाका बखत आएका विभिन्न प्रकृतिका फोहोरहरु फरक फरक बिनमा जम्मा गरिदिन्छन् । कार्टुन,कागज, पेप्सी कोकाकोलाका क्यानहरु जस्ता पुनः प्रयोग गर्न सकिने हुनाले कुहिने फोहोरसँग मिसाएर फालिँदैन, जसले वातावरणको विनाशलाई रोक्ने काम गर्छ । सार्वजनिकस्थलमा जथाभावी फाहोर फालेको भेटिएमा नगरपालिकाले ५ सय दिराम जरिवाना तोकेको छ । केही नभनी खुरुक्क जरिवाना तिर्नुपर्छ । सार्वजनिक यातायातलाई यहाँ साह्रै राम्रोसँग व्यवस्थित गरिएको छ । सार्वजनिक बस र दुबई मेट्रो यहाँको ठूलो हिस्सा ओगटेका सार्वजनिक यातायात हुन् जसलाई यहाँको सरकारले नै सञ्चालन गरेको छ । ट्याक्सी भने सरकारबाटै नियन्त्रित भएता पनि निजी कम्पनीहरुले चलाएका छन् तर नियन्त्रण र नीतिगत नियमनको काम आरटिएले नै गर्छ । न्यूनतम शुल्कभन्दा बाँकी जति यात्रा गरिन्छ, त्यहि अनुसार ट्याक्सीको मिटर अनुसार शुल्क तिर्नुपर्छ ।
बस र मेट्रोको लागि भने सबै दूरी अनुसारकोे भाडादर तोकिएको हुन्छ । नेपालमा जस्तो मुन्द्रा लगाएर घँुडामा फाटेको जिन्स पाइन्ट लगाउनेलाई भाडा नलिने र सोझो सिधालाई लाग्नेभन्दा दोब्बर भाडा लिने चलन युएईमा लागु हुँदैन । मेट्रो र बसमा यात्रा गर्ने सबैले एक दिने टिकट, तथा रोड एन्ड ट्रान्सपोर्ट अथोरिटिले लागु गरेको नोल कार्ड खरिद गर्नुपर्छ । नोल कार्डलाई जुनसुकै मेट्रो स्टेसन, बसपार्क तथा तोकिएका एजेन्टबाट रिचार्ज गर्न सकिन्छ । कुनै पनि एकतर्फी यात्रा गर्नुपूर्व कार्डमा कम्तिमा ७ दिराम तथा दुईतर्फी यात्रा गर्नुपर्ने भए कार्डमा कम्तिमा १० दिराम ब्यालेन्स अनिवार्य हुनुपर्छ । यदि कम ब्यालेन्समै यात्रा गरेको पाइएमा जाँचपासमा आउने सुरक्षा अधिकारीले जरिवाना तिराउँछन् । यस्तो अपराधको जरिवाना २ सय १० दिरामबाट सुरु हुन्छ । गाडीमा तथा मेट्रो दुवैमा महिला तथा केटाकेटिका लागि फरक क्याविन छुट्टाइएका छन् । ती क्याविनमा अन्य प्यासेन्जर बसेको पाइएमा पनि जरिवानाको भागिदार हुनुपर्छ । सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गरेका बखत अन्य यात्रुलाई असर नपरोस भनेर खान तथा पिउन मनाही गरिएको छ । यद्यपि लामो दूरीको यात्रामा भने गाडीमै खाना र चिया आदि बेच्न राखिएको छ । प्रस्तुत चित्रणहरु एउटा विकसित मुलुकले कसरी व्यवस्थालाई मजबुत पार्दै सुन्दर शहर बनाएका छन् भन्ने उदाहरुण हुन् नेपालका लागि । अतः नीति नियमलाई कडा बनाइनुका साथै देशको समग्र विकासमा सम्पूर्ण नागरिकहरु आफैँमा जिम्मेवार हुनु जरुरी हुन्छ । जबसम्म हामी हाम्रो जिम्मेवारीबाट पन्छिरहन्छौँ, तबसम्म विकास कुनैपनि हालतमा सम्भव हँुदैन ।
