धरानः सुनसरीको धरान १५ का प्रसन्न राई र अर्को साथी आफन्तसहित गाउँकै केही युवा समूहले ‘काट्ने मार्ने’ धम्की दिएपछि प्रहरीमा निवेदन अस्थायी प्रहरी चौकी पुगेका थिए । गाउँ टोलकै युवाहरू हुन भनेर चौकीका हवलदार विजय यादवले धम्की दिने मध्ये एकलाई फोन गरेर सम्झाउन थाल्छन् । यस्तो महामारीको समय त्यसमापनि निषेधाज्ञाको समयमा झैँ झगडा नगर भनेर सम्झाउँदै गरेका यादवले फोन गोजीमा राख्न नपाउँदै चौकी अगाडी हतियार धारी युवाको समूह एक्कासि आइपुग्छन् । गितारको ब्याक र झोलाबाट खुकुरी र कट्टी निकाल्दै ९ जनाको समूह चौकी भित्र प्रवेश गर्न खोजेपछि चौकीका असई सुमन दाहाल र केही प्रहरीले रोक्न खोज्छन् ।
चौकी भित्र रहेका प्रसन्न र अर्को एक युवकलाई ‘बाहिर निकाल’ भन्दै ती युवा समूह प्रहरीसँग विवाद गर्छन् । हतियारसहित जबरजस्ती चौकी भित्र प्रवेश गर्न खोजेपछि हबलदार यादवले असई दाहाललाई फायर खोल्न सुझाव दिन्छन् । यति नभन्दै युवा समूहले दाहाललाई घेरेर खुकुरी र कट्टी प्रहार गर्छन् । यादवलाई पनि त्यही समूहले खुकुरीले हानेर कुहिनामा चोट पुराउँछन् । चोट ग्रस्त हुँदा हुदैपनि बर्दीमा रहेका दाहालसहित ४ जना प्रहरीले ती समूहलाई चौकी बाहिर रोक्छन् । खुकुरी खेलाउँदै भित्र रहेका दुई जनालाई ‘नछोड्ने’ धम्की दिन्छन् र चौकी तोडफोड गरेर फरार हुन्छन् ।
प्रहरीमाथि प्रश्न
यो आक्रमणबाट असईसहित ४ जना प्रहरी घाइते भएको इलाका प्रहरी कार्यालय धरानले जनाएको छ । जसमा असई दाहालको हातको औला, पाता र ढाडमा गहिरो चोट लागेको छ भने अन्य प्रहरी धारिलो हतियार प्रहारबाटै घाइते हुनु परेको छ । यस घटनामा चौकी भित्र निवेदन दिन आएका दुई जनाको ज्यान जोगाउन प्रहरीले आफ्नो ज्यानको बाजी लगाएको स्पष्ट देखिन्छ ।
प्रहरीले यदि यो समूहलाई रोक्न असफल भएको थियो त चौकी भित्रै अप्रिय घटना हुने निश्चित थियो । हात हातमा खुकुरी, छुरा र कट्टी लिएर आएको समूहलाई प्रहरीले हलुकाको रूपमा लिँदा ४ जना प्रहरी घाइते हुनु परेको परिस्थितिले देखाउँछ । प्रहरीले ‘सेल्फ प्रोटेक्सन’ मा राखेको पेस्तोल र राइफलले यदि फायर खोलेको थियो तर प्रहरी घाइते नहुने अवस्था थियो । प्रहरीको ऐनमा नै स्पष्ट लेखिएको छ कि हतियार धारी कुनै पनि समूहले प्रहरी सम्पत्ति वा प्रहरीमाथि आक्रमण गर्न आउँछ भने हतियार प्रयोगको न्यूनतम सिद्धान्त प्रयोग गर्न छुट छ । अर्थात् प्रहरीमाथि नै आक्रमण भएको अवस्थामा हवाई फायर अथवा कम्मरदेखि मुनी गोली हान्न उचित रहनेछ ।
म्चल ब्ततबअप (ज्ञ) तर परिस्थितिलाई गम्भीरता पूर्वक नलिँदा प्रहरी तर्फ क्षति भएको धरान घटनाले देखाएको छ । जसले प्रहरीको मनोबलमा केही असर पुग्ने देखिन्छ । धरानमा प्रहरीमाथिको आक्रमणलाई सर्वसाधारणको साहनुभुति दिएका छन् र प्रश्न पनि गरेका छन्ः प्रहरीले किन गोली चलाएन ? धेरैले ती समूहमाथि गोली हानेर भए पनि नियन्त्रणमा लिनु पर्ने धारणा राखेका छन् ।
प्रहरीको सुरक्षा व्यवस्थामाथि प्रश्न खडा हुने गरी भएको आक्रमणमा संलग्नहरू ढिलो चाँडो पक्राउ परे पनि प्रहरीमा निवेदन दिन आएका दुई जनाको ज्यान भने प्रहरीले जोगाउन भने सफल भएको छ । असई दाहालको संयमताले दुई जनाको ज्यान जोगाउन सफल भए पनि नागरिक स्तरबाट प्रहरी प्रतिको धारणामा फरक भने हुनेछ । धरानमा प्रहरीमाथि आक्रमण भएको यो पहिलो घटना भने हैन । यस अघि पनि प्रहरीमाथि खुकुरी प्रहार गर्ने र समूहमा आक्रमण गर्ने घटना घटिसकेका छन् ।
धरानमा प्रहरी गुण्डागर्दी विरुद्ध त्यति आक्रामक नभएको पो हो कि भन्ने अर्को सवाल समेत उठेको छ । कारबाही गर्नुको सट्टा दुई पक्षको विवाद मिलाउन लाग्दा यो घटना भएको देखिन्छ । प्रसन्न राई र अर्को समूह दुई दिनदेखि ग्याङ फाइट गर्ने तरखरमा थिए । तर प्रहरीले यसलाई सामान्य लिँदा अहिले ठुलो रूप लिएको अवस्था छ ।
अपराधीको मनोबल बढ्न दिनुहुन्न
नेपाल प्रहरीका पूर्व डिआइजी हेमन्त मल्लका अनुसार घटनाको अवस्था अनुसार कमान्डरले निर्णय समयमै लिन नसक्दा प्रहरी तर्फ क्षति हुने धारणा राख्छन् । सम्भावित अवस्थालाई साधारण रूपमा कहिले लिनु हुन्न, यसको उदाहरण नेपालमा प्रहरीको हत्या वा घाइते भएका उदाहरण धेरै छन् । प्रहरीमा भौतिक र मानवीय क्षति कम हुने हिसाबले बल प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसमा अर्को ठुलो पक्ष भनेको जनशक्ति र हतियार पनि हो । जनशक्ति कम हुँदा प्रहरीमाथि आक्रमण हुने सम्भावना बढी हुन्छ । र त्यस्तो परिस्थिति हुँदा ‘सेल्फ प्रोटेक्सन’ को लागि हतियार चलाउनु गलत हुन्न ।
अब हतियार लिएर प्रहरी कार्यालय र प्रहरीमाथिकै आक्रमण हुन्छ भने त्यस्तो अवस्थामा गोली चलाउन अबेर गर्नुहुन्न । आदेशको कुरा आउन सक्छ तर मर्ने स्थिति आउँदा आदेश कुरिरहनु पर्ने अवस्था हुन्न । यसमा ग्राउन्ड रियालिटीको सिनमा भर पर्छ ।
आदेशको झन्झट र डरले पनि कतिपय अवस्थामा उल्टै प्रहरी तर्फ क्षति सामान गर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।
पूर्व डिआइजी मल्ल थप्छन्, सहर वा जिल्लामा कस्तो हिसाबले पुलिसिङ भइरहेको छ भन्ने नतिजाले पनि अपराधी तथा गुण्डागर्दीको मनोबल कतिको ‘हाई’ छ भन्ने देखाउँछ । कारबाही गर्ने छाड्ने भन्दा पनि अपराधी र गुण्डागर्दीको शिर उच्च बनाउन नै नदिनु प्रहरीको मेन पुलिसिङ हुनुपर्छ ।
जस्तो गुण्डागर्दी र फिरौती उठाउने काठमाडौँका चर्चित गुन्डाहरूको ‘इन्काउन्टर’ ।
मेरो जोड यो हो कि प्रहरी देख्न साथ अपराधीहरूमा त्रास देखिनु पर्छ । यसमा ऐन कानुनको पनि कुरा आउँछ । गुण्डागर्दी वा लागु औषध केसमा पक्राउ पर्छन् केही महिनाको सजाय पुरा गरी फेरी त्यही काम गरेको अवस्था छ । यसले उनीहरूको मनोबललाई थप प्रशय दिइरहेको मेरो बुझाई छ । तर जनताको सुरक्षामा खटिने प्रहरीमाथि भएका आक्रमणका घटना फेरी नदोहरिन प्रहरीको पुलिसिङ ‘एग्रेसिभ’ हुन अति आवश्यक छ ।
