रुषा थापा
नेपालीको महान् चाड बडा दशैं आउन धेरै समय बाँकी छैन । यसपालिको दशैं राजनीतिक दलका नेता र सरकारी कर्मचारीले मात्र मान्नसक्ने अवस्था रहेको सर्वसाधारण बताउँछन् । निजी संघसंस्था, कम्पनी, होटल, रेस्टुरेन्ट, पसल, घरायसी काम गर्नेहरुले तलब नपाएको तीन महिनादेखि वर्ष बितेको छ ।
उनीहरुको तलब पाँच हजारदेखि बढीमा १५ हजार रुपैयाँ छ । त्यो तलब पनि उनीहरुले पाएका छैनन् । यता, व्यापारीहरुको अलग्गै गुनासो छ । व्यापार नै नरहेको उनीहरु गुनासो गर्छन् । सुपरमार्केटदेखि भाटभटेनी, बिग मार्ट, किराना पसलसम्मको व्यापार ठप्प भएको छ । सहकारी, लघुवित्त, फाइनान्स पीडितहरुको बिजोग छ ।
खाईनखाई राखेको पैसा सहकारी, लघुवित्त वा फाइनान्स लिएर भाग्दा बचतकर्ताहरुको बिचल्ली भएको छ । उनीहरु दशैं मान्न सक्ने अवस्थामै छैनन्, किनकि उनीहरुको सडकको बास भएको छ । भाग्ने सहकारी त भागिहाले, नभागेका सहकारीले बचत फिर्ता गर्दैनन् । पटकपटक धाउँदा बचतकर्ता हत्तु भइसकेका छन् ।
यद्यपि, सहकारी भने निक्षेप फिर्ता नै गर्दैन । सुनको मूल्य बढिरहेको छ तर सर्वसाधारण बेच्दा चाँहि तोलामै ४०–५० हजार रुपैयाँ कम दिइन्छ । त्यतिमा नलिए पैसा छैन भनेर व्यापारीहरु पन्छिने गर्छन् । सेयर २७ सय कित्तामा झरिसक्यो । योभन्दा तल झर्ने बजारमा व्यापक चर्चा छ । घरजग्गा कारोबार त ठप्पै भएको छ ।
केही वर्षअघि करोडौं भनिएका घडेरी अहिले लाखमा बिक्दैन । गाडीमा पनि त्यस्तै छ । बिसौं लाखको गाडी पाँच लाखमा झरेको छ । घरजग्गा, गाडी, सेयरको मूल्य दलालीहरुले बढाएका थिए । दलालीले जग्गा टुक्राटुक्रा बनाए अनि पाँच–दश हजार रोपनीमा नबिक्ने जग्गा आनाकै ६०–७० लाखदेखि करोडौं पुर्याए । एक रोपनी जग्गामा १६ आना हुन्छ ।
अटो शोरुमहरुले छिमेक भारत र चीनले एकदेखि बढीमा पाँच लाखमा सवारी साधन ल्याएर त्यसको सयौं गुणा बढी मूल्यमा बेचे । अर्थात् एक लाखको गाडीलाई २० लाखदेखि ५० लाखसम्ममा बेचियो । यता, सेयर बैंक, वित्तिय संस्था, जलविद्युत कम्पनीहरुले एक सय कित्तामा निष्काशन गरेका हुन् । तर, दलालीहरुले मूल्य बढाएर ३२ सयसम्म पुर्याए ।
अहिले सेयरको मूल्य फेरि घट्न थालेको छ । २०२२ सालमा सुन प्रतितोला ८० रुपैयाँ थियो । हाल करिब दुई लाख पुग्न लागेको छ । सुनको मूल्य बढाउने पनि दलाली नै हुन् । बजार चलायमान रहँदा घरधनीहरुले पनि ठग्नु ठगे । मनलाग्दी घरभाडा असुले । एउटा कोठाको पाँच हजारदेखि २० हजार, एउटा सटरको २० हजारदेखि १९ लाख र एक फ्ल्याटको २५ हजारदेखि तीन लाखसम्म असुले । खाली सटर द्द० लाखदेखि ६० लाखमा किनबेच गरियो ।
बत्ती, पानी, फोहोर, इन्टरनेटको त झन् दोब्बर । बत्तीको पैसा दुई हजार आएमा १५ सय डेराबहालसँग असुल्ने । सवारीसाधन पार्किङको समेत पैसा असुल्ने । मासिक दुई हजारदेखि पाँच हजारसम्म । मानिसहरुले पनि आम्दानी हुनुञ्जेल यत्रो भाडा तिरे । तर, आम्दानी घट्दै गएपछि वा काम गरेको ठाउँबाट तलब नपाउँदा, व्यापार व्यवसाय ठप्प भएपछि अन्ततः कोठा, सटर, फ्ल्याट छोड्ने निर्णयमा डेराबहाल पुगे ।
३५ वर्षअघि अर्थात् ०४७ सालसमम भक्तपुरको राधेराधेमा रोपनीको ३० हजारमा समेत जग्गा बिक्दैन्थ्यो भन्नेहरु अझै भेटिन्छन् । त्यतिबेला यो ठाउँमा शव जलाइन्थ्यो । त्यसो त यो जग्गा सरकारी, गुठी र ऐलानी हो । एकातिर सरकारी सम्पत्ति, अर्कोतिर थोरै पानी पर्नेबित्तिकै डुबानमा परिहाल्ने । त्यसैले, यहाँ कोही पनि जग्गा किन्दैनन् थिए ।
तर, ०७७–०७८ मा यही जग्गा आनाकै ६० लाखदेखि करोडौं भनिन्थ्यो । ०८१ असोज १०, ११ र १२ गते पानी पर्यो । राधेराधेको भाटभटेनीसहित घरहरु डुबे । अहिले यो ठाउँमा न घर भाडामा जान्छ न बिक्री नै हुन्छ । यहाँको घरजग्गा पहिलाकै मूल्यमा फर्किएको छ । काठमाडौं उपत्यकाभित्र तीन जिल्ला पर्दछन् । काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुर ।
उपत्यकाभित्रका जग्गाको सरकारी रेट आनाको पाँच हजारदेखि ५० लाखसम्म छ । तर, यति मूल्यमा समेत घरजग्गा किन्नेहरु अहिले भेट्दैनन् । भूमाफिया, दलालहरुले खेतीयोग्य जमिन सबै प्लटिङ्ग गरे । उनीहरु आफूले कमाए तर खेतीयोग्य जमिन सिध्याए । यतिमात्र होइन जनता र बैंक, वित्तिय संस्थालाई समेत डुबाए ।
अधिकांश मानिसहरुले बैंकबाट ऋण लिएर घर बनाएका छन् । दलालीको लहैलहैमा लागेर घर बनाएका उनीहरु अहिले निल्नु कि ओकाल्नुको अवस्थामा छ । एकातिर घर भाडामा जादैँनm अर्कोतिर बिक्री हुँदैन । फेरि बैंकमा साँवाब्याज दिनहुँ बढिरहेको छ । जनता राज्यलाई कर तिर्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेका छन् ।
सरकार पनि कंगाल हुँदैछ । राजस्व नउठ्दा सरकारी ढुकृटी रित्तिँदै गएको छ । सार्वजनिक बिदाका दिन वा कार्यालय समयबाहेकमा कर्मचारी तथा जनप्रतिनिधिद्धारा सरकारी गाडीको दुरुपयोग गर्ने क्रम अझै रोकिएको छैन । देश ऋणैऋणमा छ । विदेशी ऋण २९ खर्ब ४२ अर्ब पुगिसक्यो । अबको दुई वर्षमा यो ऋण दोब्बर हुनेछ । निर्माण ब्यवसायीको ४५ अर्ब, कोरोना बीमाको २४ अर्ब र दुध तथा उखु किसानको सात अर्ब भुक्तानी दिन बाँकी छ ।
उखु किसानको त अनुदान नै काटियो । जनताले तिरेको कर, विदेशबाट पठाइएको रेमिट्यान्स नेता, कर्मचारीले मिलेर पचाए । भारत र चीनलाई नेपाली भूभाग बेचेर आएको पैसा पनि खाए । दार्जेलिङ, सिक्किम, टकनपुर, कोलकत्ता, कालापानी, लिपुलेक, लिम्पियाधुरा नेपाली भूभाग हो । यद्यपि, अहिले यी भूभाग भारत र चीनको भनि परिचित छ ।
नेपालको धेरै भूभाग भारत र चीनले कब्जा गरेका छन् भने अझै पनि अन्य भूभागमाथि हस्तक्षेप जमाउन खोज्ने प्रयत्न जारी छ । नेता, कर्मचारीले देशभित्रकै सरकारी सम्पत्ति पनि देख्न सकेनन् । सरकारी, सार्वजनिक, गुठी, ऐलानी, मठमन्दिर, तालपोखरी, हदबन्दी बढकिा जग्गा दर्ता गरेर आफ्ना र कार्यकर्ता पोसे ।
जनताको रगतपसिना र देशको सम्पत्तिमा नेता, कर्मचारीहरुले मोजमस्ती गरे । जनता चाँहि वर्ष दिनमा एक चोटि आउने दशैं मान्नसमेत नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । दशैं नजिकिँदै गर्दा जनता चिन्तित छन् । उनीहरु दशैं नआओस् भनेर कामना गरिरहेका छन् । किनकि न मिठो खान पैसा न नयाँ लगाउनसक्ने हैसियत । जनताको घरमा रुवाबासी चलेको छ, नेता र कर्मचारीलाई त सधैं दशैं छ ।
