कोभिड संक्रमण फैलिन नदिन सरकारले जारी गरेको निषेधाज्ञाका कारण अहिले मुलुकभर सञ्चालित ५० प्रतिशतभन्दा बढी उद्योगहरू बन्द छन् । सञ्चालनमा रहेका उद्योगहरूले पनि आफ्नो क्षमताको ४० प्रतिशतभन्दा कम उत्पादन गरिरहेको व्यवसायीहरू बताउँछन् ।
निषेधाज्ञामा कर्मचारीलाई उद्योगभित्रै आवासीय सुविधा दिएर पूर्ण स्वास्थ्य मापदण्ड पालना गरी उद्योग सञ्चालन गर्न रोकतोक छैन । तर, कोभिड आक्रामक ढंगले फैलिन थालेपछि उद्योगहरू आफैँ बन्द हुने अवस्थामा पुगेको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ प्रदेश १ का वरिष्ठ उपाध्यक्ष राजेन्द्र राउतले बताए । अहिले खाद्यान्न, अक्सिजन, औषधि, ग्यासलगायत अत्यावश्यक वस्तुहरू उत्पादन गर्ने उद्योगहरू सीमित कर्मचारीले सञ्चालन गरिरहेका छन् । तर, अरू उद्योगहरू पूर्णतया बन्द छन् । उनका अनुसार मोरङ–सुनसरी औद्योगिक कोरिडोरका करिब ५० प्रतिशत उद्योगहरू बन्द छन् । निकै कम क्षमतामा चलिरहेका उद्योग पनि केही दिनभित्र बन्द हुने अवस्थामा रहेको उनको भनाइ छ ।
निषेधाज्ञाको प्रभाव काठमाडौं, ललितपुर, भक्तपुर, हेटौँडा, रुपन्देही, पोखरालगायत औद्योगिक क्षेत्रमा परेको छ । निषेधाज्ञा सुरु भएपछि देशैभरका औद्योगिक क्षेत्रका उद्योगहरू बन्द भइसकेको औद्योगिक क्षेत्र उद्योग महासंघका अध्यक्ष रामहरि पाठकले जानकारी दिए । उनले भने, ‘ग्यास, अक्सिजन, खाद्यान्न उद्योग २५ प्रतिशत कर्मचारी राखेर चलिरहेका छन्, अरू उद्योगहरू चलाउन सक्ने अवस्था नै छैन ।’ बारा–पर्सा औद्योगिक कोरिडोर, भैरहवा, नवलपरासी, कपिलवस्तु, नेपालगन्ज, दाङलगायत क्षेत्रमा सञ्चालित उद्योगहरू पनि कोभिडको मारमा परेका छन् ।
अहिले मुलुकका ७४ जिल्लामा निषेधाज्ञा लगाइएको छ । कोभिडको नयाँ भेरियन्ट तीव्र गतिमा फैलिनुका साथै मृत्युदर पनि बढ्न थालेपछि मजदुर मात्र होइन मालिक पनि उद्योगमा आउन छाडेका छन् । अहिले उद्योगपति, कर्मचारी, मजदुर सबैलाई कोभिड संक्रमण भएको छ । कतिपय उद्योगी र मजदुरले कोभिड संक्रमणबाट ज्यान पनि गुमाइसकेका छन् ।
त्यसो त बजार पूरै बन्द भएका कारण अहिले बजारमा वस्तुको माग पनि छैन । विकास निर्माणका काम सुस्ताएका छन् । अहिले दैनिक उपभोग्य वस्तु र अत्यावश्यक सामग्री उत्पादक तथा विक्रेताबाहेक धेरै व्यवसायी घरमै सुरक्षित बसिरहेको व्यवसायीहरू बताउँछन् । वीरगन्जका व्यवसायी अशोक वैद्यले कन्साई नेरोल्याक पेन्टस्को उद्योग बन्द गरेर कर्मचारीलाई घरमा सुरक्षित बस्न भनेको बताउँछन् ।
एकातिर उद्योगबाट उत्पादित वस्तुको माग छैन, अर्कोतिर कच्चा पदार्थको पनि अभाव भइसकेको छ । ढुवानीका लागि सवारीसाधन र मजदुर पनि छैनन् । ‘अहिलेको विषम परिस्थितिमा सबैजना सुरक्षित बस्नु नै बुद्धिमानी हुन्छ, पहिला ज्यान जोगाऊँ, काम त पछि गरौँला नि’ वैद्यले भने, ‘कर्मचारी नै संक्रमित हुन थालेपछि उनीहरूको पनि सुरक्षामा ध्यान दिनुपर्छ ।’
सरकारले आवासीय सुविधा दिएर उद्योग चलाउन दिए पनि सबै उद्योगको यस्तो हैसियत छैन । ‘अहिले पसलहरू बन्द छन्, उत्पादित वस्तु बजारमा पठाउन सकिँदैन, यस्तो अवस्थामा उद्योग चलाएर मात्र हुँदैन’ भैरहवास्थित सिद्धार्थनगर उद्योग वाणिज्य संघका कार्यवाहक अध्यक्ष ठाकुरकुमार श्रेष्ठ भन्छन् । अहिले भैरहवा क्षेत्रका ८०÷९० प्रतिशत उद्योगहरू बन्द भइसकेको उनको अनुमान छ । भैरहवाका उद्योगपति राजेश अग्रवाल पनि निषेधाज्ञा सुरु भए पनि भैरहवा क्षेत्रमा अत्यावश्यकबाहेकका ८० प्रतिशतभन्दा बढी उदोगहरू बन्द भइसकेको बताउँछन् । पछिल्लो समय भैरहवा उदाउँदो औद्योगिक नगरीका रूपमा विकास भइरहेको छ । भैरहवामा खाद्यान्न, ग्यास र अक्सिजन उद्योगबाहेक सबै बन्द भइसकेको उनको भनाइ छ ।
कोभिडका बिरामीको उपचारमा अक्सिजनको अभाव भएपछि सरकारले उद्योगमा रहेका अक्सिजनका सिलिन्डर फिर्ता गर्न आग्रह गरिसकेको छ । उद्योगले पनि मानवीय संवेदनालाई ध्यानमा राखेर आफूसँग भएका सिलिन्डरहरू फिर्ता गरिसकेका छन् । स्टिल तथा रोलिङ मिलहरू अक्सिजन नभई सञ्चालन गर्न नसकिने भएकाले धेरैजसो बन्द भइसकेका छन् ।
सिमेन्ट, डन्डी उद्योगका पायोनियर सौरभ समूहका अध्यक्ष विष्णु न्यौपानेका अनुसार अक्सिजन नहुँदा धेरै डन्डी उद्योगहरू प्रभावित भएका छन् । उनका अनुसार, एउटा रोलिङ मिलमा दैनिक १० देखि ३० वटासम्म अक्सिजन सिलिन्डर खपत हुन्छ । ‘हाम्रा उद्योगहरू अहिलेसम्म सञ्चालनमै छन्, हामीले कर्मचारीलाई आवासीय सुविधा दिएर उद्योग चलाइरहेका छौँ’ उनले भने, ‘तर, यही अवस्था लम्बिँदै गएमा उद्योगहरू बन्द गर्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।’ अक्सिजन अभाव हुनाले स्टिल तथा रोलिङ मिल सञ्चालनमा कठिन भइरहेको उनको भनाइ छ ।
निर्माण सामग्रीको माग घटेपछि मुलुकभर सञ्चालित ३० प्रतिशतभन्दा बढी सिमेन्ट उद्योगहरू बन्द भइसकेको नेपाल सिमेन्ट उत्पादक संघका अध्यक्ष ध्रुवकुमार थापाले बताए । उनी भन्छन्, ‘सञ्चालनमा रहेका पनि ३०÷४० प्रतिशत क्षमतामा मात्र चलिरहेका छन् ।’ उद्योग सञ्चालन गर्ने कर्मचारीहरू आफैँ संक्रमित हुँदा पनि उद्योग चलाउन मुस्किल परिरहेको उनको भनाइ छ । निषेधाज्ञाले ढुवानी सेवा प्रभावित हुँदा उद्योगमा कच्चा पदार्थको पनि अभाव हुँदै गइरहेको छ । कच्चा पदार्थको आपूर्ति हुन नसकेमा सबै उद्योगहरू बन्द हुने उनले बताए ।
‘अहिले निर्माणको काम लगभग ठप्प भइसकेको छ, बजारमा माग नभएपछि कसरी उद्योग चलाउनु ?’ सिमेन्ट, डन्डी, मार्बललगायत निर्माण सामग्री उत्पादन गर्दै आइरहेका भैरहवाका उद्योगपति अग्रवाल भन्छन्, ‘उद्योगी र कर्मचारी संक्रमित छन्, कच्चा पदार्थको अभाव छ, उद्योगको इकोसिस्टम नै भत्किएको छ ।’ निर्माण सामग्री सहजै उपलब्ध नहुँदा पनि साइटमा निर्माण कार्य रोकिन पुगेको ठेकेदार कम्पनीहरूको गुनासो छ । निर्माण सामग्री उत्पादन गर्ने उद्योगी विष्णु न्यौपाने भन्छन्, ‘सिमेन्ट र डन्डी पाउँदा गिट्टी–बालुवाको अभाव हुन्छ, गिट्टी–बालुवा पाउँदा अरू सामग्रीहरू पाइँदैन, यस्तो वेलामा निर्माणको काम अगाडि बढाउन पनि सकस हुन्छ ।’
सरकारले औपचारिक निर्देशन दिएर उद्योग चलाउन बन्द गरेको छैन । तर, कोभिड संक्रमित कर्मचारीलाई सुरक्षित रूपमा आइसोलेसनमा राख्नेदेखि हस्पिटलसम्म पु¥याउने जिम्मेवारी पनि उद्योग सञ्चालककै हुन्छ । सरकारले भनेजस्तै पूर्ण रूपमा सुरक्षा मापदण्ड पालना गरेर उद्योग चलाउन सबै उद्योगीहरू सक्षम छैनन् । कोभिड फैलिँदै गएपछि बारा–पर्सा अद्यौगिक कोरिडोरमा सञ्चालित ६० प्रतिशतभन्दा बढी उद्योग बन्द भइसकेको वीरगन्जका पाका उद्योगपति वैद्य बताउँछन् । सो क्षेत्रमा ठूला–साना गरी करिब एक हजार उद्योग सञ्चालनमा छन् । बारा–पर्सा क्षेत्रमा सिमेन्ट उद्योग भने फाट्टफुट्ट चलिरहेको तथा स्टिल तथा रोलिङ मिल अक्सिजन र कच्चा पदार्थको अभावले बन्द हुन थालेको उनको भनाइ छ । अहिले अवस्था भयावह बन्दै गएपछि उद्योगमा कच्चा पदार्थ पनि आपूर्ति हुन छाडेको छ ।
सौरभ समूहका सिमेन्ट, डन्डी, धागो, सिन्थेटिक, चियापत्तीलगायत उद्योग छन् जसमध्ये चियापत्ती फ्याक्ट्री पूर्ण क्षमतामा चलिरहेको न्यौपानले बताए । ‘जगदम्बा सिमेन्ट ६० प्रतिशत, सर्वोत्तम सिमेन्ट ९० प्रतिशत, धागो र सिन्थेटिक उद्योग ७० प्रतिशत हाराहारी क्षमतामा चलिरहेका छन्’ उनले भने, ‘कर्मचारीलाई उद्योगभित्रै आवासीय सुविधा दिएर उद्योग चलाइरहेका छौँ ।’ अक्सिजन सिलिन्डर नहुँदा रोलिङ मिल सञ्चालनमा भने कठिन भइरहेको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार, वैशाख अन्तिम सातादेखि स्टिल बिलेट उत्पादन सुरु गर्ने योजना भने कोभिडले पछाडि धकेलिएको छ ।
अहिले सिमेन्ट, स्टिललगायत निर्माण सामग्रीको माग ६० प्रतिशतले घटिसकेको न्यौपाने बताउँछन् । ‘ठूला परियोजना सुस्ताएका छन्, घर तथा भवन निर्माणको काम करिब ठप्प नै छ’ उनले भने, ‘अहिले कोभिड डरलाग्दो गरी फैलिएका कारण कोही पनि फिल्डमा आउन सकिरहेका छैनन् ।’ निषेधाज्ञाको अवधिमा समान उत्पादन गरेर भण्डारण गर्नका लागि जेनतेन उद्योग चलाइरहेको उनको भनाइ छ । अहिले उत्पादन गरेको वस्तु निषेधाज्ञा खुल्नेबित्तिकै बजारमा जान थालिहाल्छ ।
निषेधाज्ञाअघि ८१ प्रतिशत व्यवसाय पूर्ण सञ्चालनमा
पहिलो लकडाउनमा बन्द भएका व्यवसायहरू दोस्रो भेरियन्टको निषेधाज्ञा लागू हुनअघिसम्म ८१ प्रतिशत सञ्चालनमा आइसकेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको कोभिड प्रभावसम्बन्धी दोस्रो पुनरावृत्ति (फलोअप) प्रतिवेदनले १६ वैशाखअघिसम्म बन्द भएका उद्योग व्यवसायहरू खुल्ने क्रममा रहेको देखाएको हो । सर्वेक्षणले ६ सय ७४ विभिन्न व्यवसाय नमुना लिएर अध्ययन गरेको हो । यसअघि राष्ट्र बैंकले पहिलोपटक असार २०७७ र मंसिर २०७७ मा पहिलो पुनरावृत्ति अध्ययन गरेको थियो ।
प्रतिवेदनले गत असारको तुलनामा उद्योग–व्यवसायहरूको उत्पादन एवं कारोबारको अवस्था तथा रोजगारीको अवस्थामा समेत उल्लेख्य सुधार आएको देखाएको छ ।
अघिल्लोपटक लकडाउनपछि पूर्ण सञ्चालनमा आउन नसकेका थोक तथा खुद्रा व्यापार, यातायात तथा भण्डारण, रियल स्टेट, शिक्षाजस्ता व्यवसायमध्ये ८३ प्रतिशत भने सो अवधिअघि नै सञ्चालनमा आइसकेका थिए । विद्युत्, ग्यास पानीसँग सम्बन्धित शतप्रतिशत व्यवसाय पूर्ण रूपमा आउन सकेका थिए ।
लकडाउनपछि करिब दुई प्रतिशत मात्रै होटेल तथा रेस्टुरेन्ट सञ्चालनमा रहेकोमा गत वैशाखसम्म आइपुग्दा ५७ प्रतिशत व्यवसाय पूर्ण रूपमा सञ्चालनमा आएका थिए ।
लकडाउनलगत्तै व्यवसायहरूबाट करिब २९ प्रतिशतबराबरको उत्पादन तथा कारोबार भइरहेकोमा वैशाखमा यो दर ६१ प्रतिशतसम्म पुगेको थियो । करिब ९३ प्रतिशत कर्मचारी वा कामदार रोजगारीमा फर्किसकेका थिए । व्यवसायहरूले बन्दाबन्दीअघि कर्मचारी र श्रमिकमा गर्दै आएको रकमको करिब ८९ प्रतिशत मात्रै खर्च भार यस निषेधाज्ञाअघि परेको थियो ।
सञ्चालनमा आउन नसकेका अधिकांश उद्योगी–व्यवसायीहरूले कोभिड–१९ का कारण बजार माग घटेर चालू खर्च धान्न समस्या रहेकाले व्यवसाय सञ्चालनमा ल्याउन नसकेको बताएका छन् । सञ्चालनमा ल्याउन नसकेका यस्ता व्यवसायमध्ये केहीले व्यक्तिगत कारणले व्यवसाय पुनः सुरु गर्न नचाहेको बताएका छन् । केहीले निकट भविष्यमा पुनः सञ्चालनमा ल्याउने बताएको अध्ययन प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
सञ्चालनमा आउन नसकेका अधिकांश उद्योगी–व्यवसायीहरूले बन्द उद्योग–व्यवसायहरू पुनः सञ्चालनमा ल्याउन समस्यामा रहेकाहरूलाई लक्षित पुनर्कर्जा तथा सहुलियतपूर्ण कर्जालगायतका कार्यक्रमहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयन हुनुपर्ने बताएका छन् । व्यवसायीहरूले निषेधाज्ञाअघि पनि बजारमा माग घटेर कारोबारमा ह्रास आइरहेको, पुनर्कर्जा तथा सहुलियत कर्जा प्राप्त गर्न कठिनाइ भएको, थप कर्जा प्राप्त गर्न कठिनाइ भएका, बैंकको सहयोग प्राप्त नभएको लगायतका समस्या राखेका छन् । -नयाँ पत्रिकाबाट
