सन् २०२० पछि सबै मानिसको ध्यान कोभिड १९ मा केन्द्रित छ । यसले केही हदसम्म कोरोना भाइरसको बारेमा बुझ्न चुनौती खडा गरेको छ ।
कोभिड–१९ मा विज्ञानको सीमालाई वैज्ञानिक, राजनीतिज्ञ, पत्रकार, सर्वसाधारण सबैले अनुभव गरेका छन् । वैज्ञानिक अनुसन्धानहरु ज्ञात र अज्ञातबीचको सीमामा भद्रगोल, भ्रामक र कहिलेकाहिँ विरोधाभासपूर्ण पनि हुन्छ । मानवीय कमजोरी र पूर्वाग्रहले पनि प्रभाव गर्न सक्छ । तर वैज्ञानिक परीक्षणहरु यसरी नै अघि बढ्छन् । कोरोना भाइरसले महामारीको रुप लिएको एक वर्ष बढी भइसकेको छ । यो बीचमा यसका विषयमा विज्ञानले पत्ता लगाएका र पत्ता लगाउन नसकेका केही तथ्यहरुको विषयमा जानकारी राखौं ।
हामीलाई के थाहा छ ?
कोठामा स्वच्छ हावा छिर्नु जरुरी छ
घरभित्र हावाको माध्यमबाट भाइरससँगको सम्पर्कबाट टाढा रहनुको महत्व बढेको अध्ययनहरुले पुष्टि गरेका छन् । मास्क लगाउने, हात धुने, फर्निचर र भित्ताहरु सफा गर्नेलगायतका कामहरु जति महत्वपूर्ण छ त्यति नै महत्व कोठाभित्र स्वच्छ हावा बहनुको छ ।
मास्क लगाउँदा जोखिम कम हुन्छ
ठोस तथ्यांकको अभावमा बेलायतजस्ता केही देशहरु सुरुमा मास्क लगाउने सल्लाह दिन हच्किएका थिए । तर सावधानीपूर्ण दृष्टिकोण विजयी भयो । संक्रमण रोक्नका लागि मास्क एक सरल र प्रभावकारी तरिका सावित भएको छ । यद्यपि फेस शिल्डहरु कम प्रभावकारी अवश्य छन् ।
हात धुनुको महत्व घटेको छैन
कोरोना भाइरसविरुद्धको लडाईँमा लकडाउन र भौतिक दूरी अत्यावश्यक छ । तर यसअघि अवस्था केही सामाान्यजस्तो बन्दा संक्रमण नियन्त्रणका लागि निकै महत्वपूर्ण मानिएको हात धुने विषयलाई नजरअन्दाज गरियो । निर्जिव सतहको माध्यमबाट संक्रमण हुने सम्भावना अपेक्षाकृत निकै कम मानिएको छ । यद्यपि संक्रमितको हातमा भाइरस हुने र अन्य व्यक्तिमा सर्ने सम्भावना रहेको प्रमाणहरु मेटिएका छन् । मानिसहरु थाहै नभई आफ्नो अनुहार छोइरहने बानी हुन्छ ।
भाइरसको असर व्यक्तिअनुसार फरक हुन्छ
उमेरको अन्तरका साथसाथै भाइरसले महिलाको तुलनामा धेरै पुरुषलाई असर गरेको जस्तो देखिएको छ । केही जातीय समूहहरुमा यसको असर बढी देखिएको छ । केही मानिसहरुमा एक प्रकारको रहस्यमय लुप्त प्रतिरक्षा भेटियो जुन महामारी सुरु हुनुभन्दा धेरै पहिले विकसित भएको हुनसक्छ ।
भाइरसले शरीरका अंगमा क्षति गर्छ
कोरोनाभाइरस श्वासप्रश्वाससम्बन्धी विषाणु भए पनि यसको असर फोक्सोमा मात्र सीमित रहँदैन । यसले रक्तकोषहरु र मुटु, मस्तिष्क, मिर्गौला, कलेजोजस्ता महत्वपूर्ण अंगमा पनि संक्रमण गर्छ भन्ने वैज्ञानिकहरुले पत्ता लगाएका छन् । कम जोखिमयुक्त मानिएका युवाहरुमा पनि यसको असर देखिएको छ । यसको असर कहिलेसम्म रहन्छ वा पूर्ण समाधान हुन्छ कि हुँदैन भन्ने थाहा हुन सकेको छैन ।
भाइरस तीव्र गतिमा फैलन्छ
एक्सपोनेन्सियल ग्रोथ वायसका लागि अति संवेदनशील मानिएका मानिसहरुमा कोभिड १९ संक्रमणका विषयमा कम चासो छ । र उनीहरु नै मास्क लगाउने, हात धुने, भौतिक दूरी कायम राख्ने जस्ता मापदण्डहरु पालना गरिरहेका छैनन् ।
खोप सुरक्षित र प्रभावकारी छ
महामारी फैलिसकेको अवस्थामा वैज्ञानिकहरुका लागि खोप बनाउने कार्य निकै चुनौतीपूर्ण थियो । छिट्टै खोप बनाउनुपर्ने दबाबकाबीच वैज्ञानिकहरु तीव्ररुपमा खोप बनाउने कार्यमा अघि बढे । कैयौं परीक्षणपश्चात उनीहरु विश्वव्यापी अपेक्षाअनुरुप सुरक्षित र प्रभावकारी खोप बनाउन सफल रहे ।
खोपको एक मात्राले मध्यम सुरक्षा प्रदान गर्छ
तर यसमा केही चेतावनीहरु छन् । सुरक्षाको सीमा खोप कुन हो भन्ने कुरामा पनि निर्भर गर्छ । केही अवस्थामा आवश्यक तथ्यांक उपलब्ध नहुँदा पनि कुनै खोपले प्रदान गर्ने सुरक्षाको विषयमा यकिन गर्न सकिन्न । तर पनि जबसम्म धेरै भन्दा धेरै मानिसले खोप पाउँदैनन् तबसम्म मास्क लगाउने, हात धुने, भौतिक दूरी कायम गर्ने जस्ता स्वास्थ्य मापदण्ड अपनाउन आवश्यक छ ।
सामूहिक प्रतिरक्षा खोपबाट विकसित हुन्छ
सामूहिक प्रतिरक्षा (हर्ड इम्युनिटी) एक प्रकारको रोग प्रतिरोधी क्षमता हो जुन ठूलो जनसंख्यामा विकसित हुन्छ । प्रत्येक व्यक्तिको रोग प्रतिरोधी क्षमता बलियो हुँदा मात्र सामूहिक प्रतिरक्षा विकसित हुन्छ । नियतवश भाइरसको संक्रमण फैलन दिएर यस्तो क्षमता प्राप्त गर्न नसकिने धेरै कारणहरु छन् । यस्तो प्रयास गरिएको भए धेरै मानिसको मृत्यु भइसकेको हुने वैज्ञानिकको दाबी छ । खोपबाट प्राप्त हुने प्रतिरक्षाले प्राकृतिक संक्रमणबाट उच्च सुरक्षा प्रदान गर्छ ।
हामीलाई के थाहा छैन ?
भाइरसको दीर्घकालीन असर
कोभिड १९ ले कति लामो समयसम्म असर गर्ला ? भाइरसको एपिजेनेटिक प्रभाव कति लामो समयसम्म रहन्छ ? के यसको असर सन्ततिहरुबाट हस्तान्तरण हुँदै जाला ? यस्ता प्रश्नहरुको उत्तर खोज्न वैज्ञानिकहरु सफल भएका छैनन् ।
यो भाइरस कसरी विकसित हुन्छ ?
जटि पटक कोरोना भाइरस एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा सर्छ, त्यति नै पटक यसको जेनेटिक कोडमा थोरै परिवर्तन आउँछ । वैज्ञानिकहरु यो प्रकृयामा भाइरसको उत्परिवर्तनको ढाँचा अध्ययन गर्दैछन् । यद्यपि यसमा अहिले नै सफलता हात परिसकेको भने छैन ।
अर्को महामारी कस्तो होला ?
सन् २००३ मा चीन, क्यानडा र ताइवानलगायतका देशहरुमा सार्स भाइरस फैलिएको थियो । कुन रोगले सम्भवतः अर्को विश्वव्यापी महामारी निम्त्याउला ? भन्ने प्रश्नको उत्तर खोज्न सकिएको छैन । चमेरो, लामखुट्टे, उँट, सुँगुर, बाँदरलगायतका केही जनावरका कारण अर्को महामारी सुरु हुने वैज्ञानिकको अनुमान छ ।
महामारीले कस्तो वातावरणीय प्रभाव पार्ला ?
पहिलो विश्वव्यापी लकडाउनको सुरुआती चरणमा प्रदूषण र हरित गृह ग्याँस (ग्रिन हाउस ग्याँस) उत्सर्जन ठूलो मात्रामा कम भए पनि निषेधाज्ञाहरु हटेपछि विस्तारै प्रदुषण पुरानै स्तरमा पुगिसकेको छ । सन् २०२० मा कार्बन उत्सर्जनमा ६ प्रतिशतले कमी आयो । वातावरणमा महामारीको दीर्घकालीन प्रभाव रहने उच्च सम्भावना छ । वातावरणविद्हरुका अनुसार कोभिड १९ संकट व्यवस्थापनका लागि भएका प्रयासले जलवायु परिवर्तनको प्रतिक्रियालाई नयाँ मोडेल दिन सहयोग गर्न सक्छ । -बीबीसीबाट
