‘ल्हसा भन्या देशमा, दलाई लामाको दरबारमा, सुनको छानो छ अरे ! कान्छा..., हाम्रो त ! ढुङ्गामाटोले बनेको घरको छाप्रोसम्म फेर्न सकिएन ।’ यो कुनै महान कविले रचना गरेको कविताको पङ्क्ति होइन । न त हो, कुनै लोककथाको किंवदन्ती नै । यो त, मेरी हजुरआमाले वर्षे झरीमा चुहिँदै गरेको घरको छानोलाई प्लाष्टिकका बोराले टाल्दै, मझेरी र अँगेनो वरिपरि खस्ने पानीका थोपाहरूलाई तर्काउँदै मसँग गरेको कुराकानीको एक अंश हो ।
झरीको सङ्गीतसँगै गुञ्जिएको हजुरआमाको यो लय, मेरो स्मृतिमा बेलाबेला गुनगुनाउने गर्छ । जतिबेला मेरा आँखाले देखेजतिको क्षितिज र मैले टेकेजतिको धरतीमात्र मेरानिम्ति संसार थियो । कोकू, कहाँ पर्छ लासा भन्ने देश ?
‘ऊ.... कता... हो, कता धेरै टाढा पर्छ, हिमालपारीको, भोट भन्या ठाउँमा ।’ हिमाल पारि पनि मान्छे बस्छ र ! कोकू ? ‘कान्छा ! हिमालले छेकिएको छ बादलले ढाकिएको छ र पो, हामी देख्दैनौँ । त्यहाँको मान्छेलाई कम्ता सुख छ होला’ न’भा हामी पनि जाङ्ना त उतै, किन बस्नुपर्यो ? यो दुःखी ठाँङ्मा ? ‘त्यासो न..भन्नु कान्छा ! आफू जन्मेको ठाउँलाई । आफ्नो देशको माटोलाई छोडेर अर्काको देशमा जाने कुरा गर्नुहुँदैन ।’
मेरो बालमस्तिष्कमा थाहै नपाई यसरी हजुरआमाले देशप्रेम भरिदिनुभएको रहेछ । शायद, त्यसैले होला, मैले मेरो देश छोडेर, अर्काको देश जाने हिम्मत गर्न सकिनँ । देशमै बसेर खुनपसिना बगाउँदै पढेँ । उच्च शिक्षाको सर्टिफिकेट प्राप्त गरेँ र सधैँ अभावको जीवन भोगेर आवारा भई बाँचेँ । समकालीन मेरा साथीहरू विदेश गए ।
धनसम्पत्ति कमाए । शहरमा घरबार बसाए । कतिले त विदेशबाट फर्कंदा मुनालाई नभेटेपछि, भट्टीपसल गई आँसु र रक्सी घोली पिए । केही दिनपछि अर्कै मुनालाई भुर्रर उडाएर ल्याए । घरबार सम्हाल्न लगाए । हिँडे विदेश । आँ... छोडौँ यस्ता मन बिगार्ने कुरा । यति जीवन्त कथाको कुरा गर्नु छ, यहाँ । मुनामदनको । बेकार कुरा अल्मल्याउँछ ।
यसरी, कथा शुरु हुन्छ । जतिबेला महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा ३० वर्षका थिए । कुरो वि.स. १९९६ सालको हो । नेपाली काव्यजगतमा हाकिम मास्टर खड्गमान मल्लको प्रबन्धबाट ‘मुनामदन’ खण्डकाव्य प्रकाशित हुन पुग्छ । झ्याउरे शैलीमा रचना गरिएको । ‘के लेख्छ, देवकोटाले कविता ? झ्याउरे भाकामा । कविता लेख्नको लागि त ज्ञानको सागर चाहिन्छ । पूर्वीय तथा पाश्चात्य साहित्य दर्शनको व्यापक अध्ययन हुनुपर्छ । त्यत्तिकै कवि हुन खोजेर हुन्छ ?
उता पश्चिमाहरूले कस्ताकस्ता वादको विकास गरिसक्यो ।’ झ्याउरे.... । हा...हा...हा...तर यो कुरोचाहिँ गोप्य है । कुरोचाहिँ गोप्य है । भन्दाभन्दै, तपाईं–हामी सबैलाई थाहा भइसक्यो । मुनामदनको कथा । थाहा पाइसकेको कथा कतिपटक दोहो¥याइरहनु ? नभनौं, झ्याउरे भाकाको झ्याउलाग्दो कथा । बरु कुरा गरौँ हाम्रो जीवन भोगाइको ।
‘ए’होई ! अब त लाठे तन्नेरी भै’सकिस् । बिहे पनि गरिस् । (हाँस्दै) मुनाको लुङ्गी फाट्यो भने, ‘आपा, बुहारीको लुङ्गी फाट्यो । पैसा देऊ है, किनिदिन्छु ।’ भन्दै बाउसँग पैसा माग्छस् ? हिँड् केटा मसँगै भोटाङ, सुन्तला बोक्न । उदर मौसमअनुसार, काम पौउँछ । पाए सुन्तला बोक्ने, नपाए अदुवा बोक्ने । नत्र आरा काट्ने ।
होइन भने उतैबाट सिलाङ् जाने कोइला खन्ने । काम त मुला छानछानके ।’ यो कुनै फिल्मको कलाकारले बोलेको डाइलग होइन । न त हो, नयाँ बन्न लागेको फिलिमको स्क्रिप्ट नै । यो त मेरै कान्छा काकाले मेरो ठूलो दाइलाई भनेको संवाद हो । यो कथा त्यो बेलाको हो । जतिखेर म भर्खर स्कुल जान थालेको थिएँ । चुपचाप लागेर काकाको कुरा सुनिरहनुभएको ठुल्दाइ एकाएक मतिर आइलाग्नुभयो ।
‘आफ्नो काम गर्न छोडेर कान ठाडो–ठाडो पार्दै ठूला मान्छेहरूको कुरा सुन्छस् ? बजिया ।’ म खुब चाख मानेर कुरा सुनिरहेको थिएँ । एकैपटक कुनामा बजारिएँ । दाइको लात्तीले कहाँ लाग्यो ? पत्तै भएन । ‘ऐइ के गर्छ ? बिनासित्ती किन भाइलाई कुट्छस् । कुटेबापत कमसेकम पैसा त लिने गर ।’ काका भुनभुनाउँदै आएर मलाई उठाउनुभयो । जीउको धुलो टक्टक्याइदिनुभयो र भन्नु भयो, ‘ल अब यति भा’ तँ पनि अघाइस होला । जा स्कुल ।’ केटाकेटी न परेँ । दाइको कुटाइ बिर्सिएँ । आफू स्कुलमा छु तर मन भने भोटाङको सुन्तला बगानमा । जाबो सुन्तला त वाक्कदिक्क भइन्जेल खान पाइन्छ होला । यहाँ त एक रुपैयाँको चार ओटामात्र खान पाइन्छ । तर, नयाँ भाउजूको नाम काकालाई कसरी थाहा भयो ? दिनैभर मेरो दिमाग खराब भयो ।
नयाँ भाउजूको नाम पहिले मैले किन थाहा पाइनँ ? टिनिनिनि....नी स्कुलको घण्टी बज्यो । ‘छु..ट्टी.. बाख्राको खुट्टा भुट्टी ।’ सबैजना कराउँदै दौडिन थाले । अरुबेला म पनि त्यसैगरी कराउँथेँ । छु..ट्टी.. बाख्राको खुट्टा भुट्टी । तर, आज कराउन बिर्सेँ । स्कुल बिदा भएपछि किन यसरी कराउनुपथ्र्यो ? थाहा थिएन । थाहा छैन । अरुले जसरी दौडिन पनि सकिनँ । खासमा मेरो भुँडी दुखिरहेको थियो । बाघको झम्टाइबाट बाँचेर फुत्की भागेको सिकारजस्तै म लुरुलुरु घर आइपुगेँ । सिकुवाको खाटमा नयाँ भाउजू सुतिरहनुभएको थियो । जुन खाट मेरो थियो । त्यहाँ म सुत्ने गर्थेँ । त्यसैको भित्तापट्टीको खोपीमा मैले किताबहरू राख्ने गर्थेँ ।
अहिले पनि किताब चाहिँ त्यहि खोपीमा राख्ने गर्छु । तर, सुत्नचाहिँ मझेरीको भुइँमा । किनकि त्यो खाटमा आजकाल दाइभाउजू सुत्ने गर्नुहुन्छ । भाउजूले सुतिसुती नै भन्नुभयो, ‘भाइ, आइपुग्नु भयो ? भित्र खोपीमा खाजा राखिदे’को छु, झिकेर खानोस् है ।’ नयाँ भाउजू राम्रीमात्र होइन, ज्ञानी पनि हुनुहुन्छ । मैले खोपीबाट खाजा झिकेर खाएँ । नयाँ भाउजूले राखिदिनु भएको खाजाले अचुक ओखतीको काम ग¥योे । मेरो दुखिरहेको भुँडी चट् भयो । विद्यालयमा दिवा खाजा कार्यक्रम ल्याउने दिमागले कम्ता पुण्य कमाएको छ । पाप त तिनीहरूलाई लाग्छ । जसले विद्यार्थीको टाउको गनेर खाजाबापतको रकम हसुरेका छन् । यो कुरा यति नै । पछि मौका मिले गरौँला ।
खाजा खाइसकेपछि म बाहिर निस्केँ । नयाँ भाउजू सुतिरहनु भएको खाटमा बस्न लाज लाग्यो । यसै उभिइरहेँ । भाउजूले मतिर पुलुक्क हेर्दै सोध्नुभयो, ‘खाजा खानुभयो भाइ ?’ नयाँ भाउजूको हेराइ र सोधाइले ममा एकाएक साहस पलायो । ‘भाउजू तपाईँलाई एउटा कुरा सोधुङ् ?’ के कुरा सोध्नोस् न । तपाईंको नाम मुना हो ? ‘खि..ति..ति..ति... कसले भनेको ? होइन ।’ मेरो कुरा सुनेर भाउजू हाँस्नुभो । अनि तपाईंको नाम के हो त ? खै ! मलाई था’ छैन । तपैंंको दाइलाई सोध्नोस् न । थट्, काका पनि हावाकै तालमा मान्छेको नाम राखिदिनु हुन्छ । यो काकाको भोटाङ र सिलाङको कुरा पनि बेकारकै होला । मलाई त्यस्तो लागेको थियो । त्यो बेला । त्यसको केही दिनपछि साँच्चै काका र ठूलोदाइ भोटाङ हिँड्नुभयो ।
नाम्लो, डोरीसहित केही लुगाकपडा भएको झोला काँधमा छड्के पारेर भिर्दै दाइले घरभित्र फर्केर भन्नुभयो, ‘ल सबू, राम्ररी बस है म हिँडेँ ।’ दाइ बिस्तारैबिस्तारै बाटो लाग्नुभयो । भाउजू घरभित्रको भित्रै । केही बोल्नुभएन । कथा यत्तिकै कहाँ सकिन्छ र ।
सकिनु हुँदैन, जीवन नसकिउञ्जेल । मजाकमजाकमै हजार प्रति मुनामदन खण्डकाव्य बिक्री भइसक्यो रे । त्यो बेला । त्यसपछि फेरि वि.सं. १९९८ सालमा दोस्रो संस्करण २ हजार प्रति छापिए छ । वि.सं. २००२ सालमा तेस्रो संस्करण २ हजार प्रति नै छापियो । यस पटकको प्रकाशनमा ने.भा.प्र. समितिको अक्षरविन्यासबमोजिम संशोधन गरिएको रहेछ ।
त्यसपछि मुनामदन खण्डकाव्यको माग अखण्ड रूपमा बढिरह्यो । अब यसको छपाइ एक÷दुई हजार प्रतिको दरमा नभएर २० हजार, २५ हजार, ५० हजार हुँदै लाखको दरमा हुन थाल्यो । बाफ्रे, नेपाली काव्यकृति पनि यसरी लाखौँको सङ्ख्यामा प्रकाशन हुँदो रहेछ । किन, यो कृति लाखौ नेपालीको सिरानी बन्छ ?
किन मुनामदनको कथा लाखौँ मान्छेको ढुकढुकी बनेर धड्कन्छ ? साहित्य सिर्जना चेतनाबाट हुन्छ कि भावनाबाट हुन्छ हँ ? साहित्यको प्रयोजन दिमाख खराब गर्न हुन्छ कि मनलाई शान्ति प्रदान गर्न हुन्छ हँ ? आखिरमा के छ मुनामदन खण्डकाव्यमा ? ‘तिम्रो देशमा साहित्य होइन, आँशु बिक्री हुन्छ ।’ (विदेशी लेखक) हो, मेरो देशमा आँशु बिक्री हुन्छ । हामी आँशुको कथा लेख्छौँ र आँशु बेच्छौँ । (नेपाली लेखक) यो अन्तरदेशीय दुई लेखकहरूको संवाद हो ।
तिनीहरू को थिए ? नसोध्नुहोस् । बिर्सनका लागि म माहिर छु । मुनामदनमा पनि खास त्यस्तो केही छैन । खाली आँशुको कथा छ । प्राकृतिक सम्पदाले सम्पन्न हाम्रो मुलुक । बहादुर र वीरपुर्खाका सन्तान हामी नागरिक । अर्काको देशमा जान्छौँ । बैंसको जोश जाँगर र बल पोख्छौँ । श्रम र पसिना बगाउँछौँ । अर्काको देशलाई सिँगारपटार गरेर चिरिच्याट्ट पार्छौँ ।
साथमा अभाव ल्याउँछौँ । घाइते सपना सजाउँछौँ । जीर्ण शरीर बिसाउँछौँ र आँशु बगाएर आनन्द मान्छौँ । रुँदारुँदा गरेर थाकेपछि कम्ता आनन्द आउँछ र ! शरीर भारी भए पनि मन चङ्गा भर्ई आकाशतिर स्वतन्त्र उड्छ ।
करिब ६\७ महिनापछिको कुरा होला । म आँगनमा खेल्दै थिएँ । घाम पश्चिमको डाँडोभित्र पस्न लागेको थियो । खकने झोला बोकेर ठूलोदाइ एकाएक प्रकट हुनुभयो । भाउजूलाई बोलाएँ, ‘भाउजू बाहिर आउनु त, को आइपुग्नु भो ?’
‘को आउनुभो कान्छा ?’ भाउजूले मलाई ‘भाइ’ भन्न छोडेर ‘कान्छा’ भन्न थाल्नुभएको थियो । भाउजू हत्तपत्त बाहिर निस्कनु भो र सिकुवामा ठिङ्गै उभिनु भयो ।
आँगनमा उभिइरहनु भएको ठूलोदाइको आँखामा मैले प्रष्टैसँग आँशु भरिएको देखेँ । भाउजूलाई पुलुक्क हेरेँ । परेलाको बार भत्काएर, भाउजूको आखाँबाट आँशु बाहिर निस्किसकेको थियो ।
मैले त्यतिबेला नै थाहा पाएँ । ठूला मान्छेहरू पनि रुँदारै’छन् ।
ठुल्दाइले सिकुवाको खाटमा झोला बिसाउनु भयो । मलाई लागेको थियो, झोलामा भोटाङको सुन्तला आइपुग्यो । झोलाबाट दाइले तेल, मसला, चिनीका अलगअलग पोकाहरू निकालेर मलाई दिँदै भन्नुभयो, ‘केटा यो काकाले पठाइदिनुभएको काकीहरूको सामान हो । पु¥याइदे त ।’
म सामानको पोका बोकेर काकीको घरतिर दौडिएँ ।
त्यो साँझ विकासे भालेको ज्यान गयो । मेरो ओछ्यान पनि मझेरीमा स¥यो । भाउजूले ‘हेपु’ गरेपछि मस्तले निदाउने बानी परिसकेको रहेछ मलाई । त्यो रात म निदाउनै सकिनँ । बाहिर दाइभाउजू भररातजसो खस्याकखुसुक कुरा गरिरहनुभयो ।
‘भो ! भाउजू, कट्टु त नखोल्ने । लाज लाग्छ ।’ सपनामा बोलेको थिएँ । बाहिरै बोलिपठाएँछु ।
भाउजूले नै त मलाई नुहाइदिनुहुन्थ्यो । मेरो लुगा धोइदिनुहुन्थ्यो । पहिलो पटक नुहाइदिँदै गर्दा भाउजूले मेरो कट्टु स्वात्तै तानेर झिकिदिनुभएको थियो । दुवै हातले ‘लाज’ छोपेर दगुरेको थिएँ ।
‘ए, कान्छा कता दगुरेको ? आउनू । किन लजाउनुभ’को । म तपाईंको आमाजस्तै त हो ।’
भाउजूले यति भन्नुभएपछि म लजाउँदै–लजाउँदै आएर भाउजूनिर उभिएको थिएँ । भाउजूले मेरो जीउमा सबैतिर साबुन लगाइदिएर मज्जाले माडिदिनुभयो । त्यसपछि भाउजूको अगाडि नाङ्गै भएर नुहाउँदा मलाई खासै लाज लागेन ।
१०÷१२ दिनपछि दाइ फेरि भोटाङ जानुभयो, काका भएको ठाउँ । बल्ल मैले भाउजूको काखमा निदाउने मौका पाएँ ।
कथा उस्तै हो । तर, स्वरुप फेरियो ।
म ६ कक्षामा पढ्दै थिएँ । बर्खे बिदाको बेला थियो । गोठालो जाँदा गाउँकै १ जना दाइले सानो किताब देखाउँदै भन्यो, ‘केटा, यसभित्र खत्रा कथा छ । पढ्छस् ?’
त्यो बेला २ रुपैयाँमा पाइने कपिजत्रै मोटो आकारमा त्यो सानो किताब थियो । हातमा लिएँ । किताबको माथिल्लो भागमा ‘मुनामदन’ लेखिएको थियो । त्यो भन्दा तलको बीचभागमा मेरो दाइभाउजूजस्तै लाग्ने एकाकार भएको चित्र थियो । त्यो भन्दा तल लेखिएको थियो, ‘महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा ।’
महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा लेखिएको देखेपछि मलाई पढने जाँगर पलाएर आयो । देवकोटाका बारेमा, मैले थुप्रै किस्साहरू सुनेको थिएँ । देवकोटाले दामी कविता लेख्छ । बोल्दा पनि कवितामै बोल्छ । कविता लेख्न थालेपछि चुरोटको आगोले हातका औँला डढेको पनि थाहा पाउँदैन । पैसाको त कुनै मतलब नै राख्दैन । केटाकेटीलाई फरर बाँड्दै हिँड्छ, इत्यादि । मैले त्यो किताब दोबारेर लगाइरहेको कट्टुमा सिउरिएर च्यापेँ । गाईबाख्रा घर फर्काइयो ।
साँझ, कुपी बालेर ‘खत्रा कथा’ भएको ‘मुनामदन’ पढ्न बसेँ । त्यो किताबको मूल्यः रु.९ ।– लेखिएको थियो । त्यसपछि अर्को पन्नाको शीर्षभागमा ‘प्रकाशकीय’ लेखिएको थियो । मलाई त्यो पढिरहन जरुरी लागेन । अर्को पन्ना पल्टाएँ । ‘समर्पण’ लेखिएको थियो । अगाडि पढन थालेँः
‘हे मेरा भाइ !हे मेरा बहिनी !पहाड शहरमा,
यो यौटा मेरो भक्तिको माला चढाएँ चरणमा ।
अरु ता मैले के गर्न सक्थेँ ?, अपढ–अज्ञानी,
आँशुले भिजेको यो फूल गाँसे नजानी नजानी ।’
‘ल्या ! देवकोटाले त पढेकै रै’न छ ।’ मलाई त्यस्तो लाग्या थियो ऊ बेला । अब, अरु पढिरहन झिँजो लाग्न थाल्यो । अर्को पन्ना पल्टाएँ । शीर्षभागमा ‘सज्जनवर्गका प्रति’ लेखिएको थियो । त्यो पनि के पढिरहनु । अर्को पन्ना पल्टाएँ । त्यसको शीर्षक ‘मदन भोट जाने बेलामा’ थियो । त्यो भन्दा तल लेखिएको थियोः
मुना–
नछोडी जानोस् हे मेरा प्राण !अकेली मलाई,
मनको वनमा ननिभ्ने गरी विरह जलाई,
ननिभ्ने गरी विरह जलाई,
... ... ... ...
मदन–
हे मेरी मुना ! नभन त्यसो, जूनमा फुलेकी !
फर्कन्छु फेरि म चाँडै भन्ने किन हो भुलेकी ?
... ... ...
यस भन्दा तल किताबको बाया किनारमा लेखिएको थियो, ‘मुना–मदन’ । ह्या । केको खत्रा कथा हुँदो रै’छ । बेकार । मैले सोचेको थिएँ, भूतको कथा होला । किचकन्याहरूले आएर तर्साउला । यहाँ त मुना र मदनको मायापिरेम पो छ, क्यार । यो भन्दा त मेरै दाइभाउजूको जीवनकथा खत्रा छ । मैले यस्तै सोचेँ ।
ए...हे... काकाले त यो कथा उहिल्यै पढिसक्नु भएको रहेछ । त्यसैले मेरी भाउजूलाई ‘मुना’ भनेको होला क्या ! मैले भाउजूलाई ‘मुना’ भन्नुको कारण यसरी लख काटेँ ।
मलाई पढ्ने जाँगर चलेन । किताब सिरानीछेउ राखेर मस्त सुतेँ ।
मेरो उमेर सानै रहिरहेन । म ठूलो हुँदै गएँ । १० कक्षामा पुगिसकेको थिएँ । गाउँघरमा हुर्केबढेका काका बडाबा, दाइहरू भोटाङ, सिलाङ जान छोडिसकेका थिए । को जान्छ भारी बोक्न भोटाङ ? अब त पैसा कमाउन अरब जाने हो । खाडी मुलुकमा भारीचाहिँ बोक्नु पर्दैन । अब थाप्लोमा नाम्लो राख्ने दिन गए । यी देशहरूमा जानको लागि सरकारले मेनपावरहरू खोलिदिएको छ । गाउँका तन्नेरीहरू अरब जान थाले ।
त्यो बेलाको एसएलसी पास गरेपछि मलाई पनि गाउँका अग्रजहरूले अरब गएर पैसा कमाउन सुझाए । तर, मलाई किनकिन अरब गएर पैसा कमाउन मनै लागेन । शायद, हजुरआमाको आदर्शले होला ।
मलाई पढ्ने रहर पलाएर आयो । पढ्नको लागि पैसा चाहिन्थ्यो । जो मसँग थिएन । बर्बाद त त्यतिखेरै भएको हो जतिखेर मैले एसएलसी पास गरेँ । पैसा कमाउन पनि मन नलाग्ने, पढ्नको लागि पैसा पनि नहुने । जाबो म मुलाले फेल गर्नुपर्ने हो ।
त्यसै अल्मलिएर दिन बित्न थाल्यो । त्यही बेला, खोइ कसरी हो कुन्नि, फेरि मेरो हातमा मुनामदन खण्काव्य आइपुग्यो । मूल्यः रु.१२ ।– थियो । पेन्टको गोजीमा घुसारेर गोठालो हिँडेँ । गाईबाख्रालाई बरडाँडा उकालो लगाएर तीनतले ढुङ्गामाथि बसेर पढ्न थालेँ । वाह.. साँच्चै खत्रा रै’छ ‘मुनामदन’ । गाईबाख्रा कता पुगे, कता ? साले, रुँदारुँदा हैरान । धन्न कुनै मुनाहरूसँग लभ भने परिहालेको थिएन । सम्हालिएँ । साँझ गाईबाख्रा लिएर घर फर्किएँ ।
जसोतसो सदरमुकाममा भएको क्याम्पसमा आईए पढ्न थालेँ । क्याम्पस फि तिर्नको लागि घर बनाउने ठेकेदारको पछि कुद्न थालेँ । पैसा मागेको त ‘केटाकेटीलाई किन चाहियो पैसा ? चाहिएको के हो मलाई भन्, म तेरो बाउजस्तै हो । तँलाई चाहिनेजति सबै किनिदिन्छु’ पो भन्छ त ठेकेदार ।
‘एउटा हेलिकप्टर चाहिएको छ । किनिदेऊ न त,’ मैले भनँे ।
‘हैट, मोरा ! बिहे गर्नेबेला भैसक्यो हेलिकप्टर खेलाउने रहर गर्छस् ?’
‘खेलाउने होइन हौ । त्यसैमा चढेर क्याम्पस जाने रहर गरेको ।’
यो संवादचाहिँ ठेकेदार र मेरो आफ्नै हो । ‘बालबालिकालाई काममा लगाउनु हुँदैन । बाल अधिकारको हनन हुन्छ’ भनेर सर्वप्रथम कुनचाहिँ फटाहाले बुद्धि लगाएको हो कुन्नि ? बालबच्चाले खानु पर्दैन ? पढ्नु पर्दैन ? कुरा गर्छ ।
जसोतसो आईए पढाइ सकियो । देश त छोड्न सकिनँ मैले । गाउँचाहिँ छोड्नै पर्ने भयो । उच्चशिक्षा अध्ययनको लागि । ‘घर न थर बुढीको रहर’ भनेजस्तै शहर पसेँ । शहर पसेपछि थाहा पाउन थालेँ नेपालीहरू अरब मात्रै होइन पैसा कमाउन तेस्रो अन्य मुलुक पनि जाँदारहेछन् विभिन्न बहानामा ।
सरकारले श्रमबजारको सम्झौता गरेर नेपाली युवाहरूलाई विदेश पठाएको पठाएकै छ । अहिलेका मदनहरू उत्तर कोरिया, जापान, अमेरिकाजस्ता मुलुकहरू जान थालेका छन् । मुनाहरूको व्यथा उस्तै छ । अब त मुनाहरू पनि उड्न थाले सुनखानीको देश । म नाथे, धेरै पढेको छु भनेर ग्वात्त परी बसेँ । तँ पढेर, लेखेर नै दिन बिता । पढिलेखी कहाँ पाउँछ माम, विदेश गयो ग¥योे काम । अर्काको देश जानु पर्दैन ? कुन दिन भोकै मर्छस् ।
होइन, यो मुनामदनको कथाले किन छोड्दैन हँ । कहिले सकिन्छ कथा मुनामदनको ? त्यतिकै बोलेका होइन रहेछन् बुढालेः ‘मुनामदनबाहेक मेरा अरु सबै कृति जलाइदिए पनि हुन्छ ।’
