धनकुटा/ धनकुटा नगरपालिकाका खड्गबहादुर दर्लामी मगर खच्चडमा दूध ढुवानी गर्छन् ।
धनकुटा नगर क्षेत्रकै भीरगाँउबाट कोशी राजमार्गमै जोडिएको धनकुटाको जोरपाटीमा रहेको चिस्यान केन्द्रमा उनी दूध ढुवानी गर्छन् । गाउँमा थोरैमा ६५ लिटरदेखि बढीमा ८२ लिटरसम्म दूध ढुवानी गर्ने मगरले यो पेसा गरेको धेरै भयो ।
गाउँसम्म मोटरबाटो पुगे पनि किन खच्चडमै दूध ढुवानी गर्नुभएको ? यो प्रश्नमा मगरले भने, ‘गाडीले कसैलाई पोसाउँदैन । न दूध बेच्नेलाई, न गाडीवालालाई ।’ आफूले प्रतिलिटर ५ रुपैयाँ लिने तर गाडी प्रयोग गरे दूधको भन्दा ढुवानी खर्च धेरै हुने समस्या हुने मगर बताउँछन् । गाडीमा ढुवानी गरेर ल्याउँदा एक पटकमा कम्तीमा ५ हजार खर्च हुने हुनाले कुनै पनि किसानले त्यो धान्न नसक्ने मगरले बताए । गाडीवालालाइ पनि दूध सङ्कलन गरेर बजारमा पु¥याउन खोज्दा बजारको अभावमा आर्थिक रूपमा नसक्ने मगर बताउँछन् ।
धनकुटाको राजमार्ग क्षेत्र आसपासका किसानहरूले सडकमै आउने दूधको ट्याङ्करलाई दूध बेचे पनि मुख्य राजमार्ग देखि धेरै तल्लो क्षेत्रका स्थानीयलाई भने सडक पुगे पनि पहुँच नपुगेको देखिन्छ ।
त्यसैले धनकुटा नगरपालिका क्षेत्रको भीरगाउँमा सडक पुगे पनि किसानहरूको उत्पादन बोक्न कुनै सहज नभएको देखिन्छ । र अहिले पुरानै तरिकाले सडक भएका बस्तीबाट राजमार्ग भएको क्षेत्रमा दूध ल्याउन सवारी प्रयोग हुँदैन, खच्चड प्रयोग हुन्छ ।
धनकुटाजस्तो सुगम जिल्लामा खच्चडसमेत नभएको क्षेत्रमा त मानिस आफँैले लामो बाटो हिँडेर दूध बोकेर सङ्कलन र चिस्यान केन्द्र सम्म पु¥याउँछन् । यसरी दैनिक ढाडमै दूध बोकेर कामधेनु दुग्ध सहकारीले चलाएको दूध चिस्यान केन्द्र तथा चिज कारखानामा दूध पु¥याउँछिन् बिनामाया नेपाली । उमेरले ४० पुग्न लागेकी नेपाली २ घन्टाको उकालो बाटो हुँदै हरेक दिन २६ लिटर दूध बोक्छिन् ।
आफ्नो गाउँ चुलाचुलीबाट विभिन्न किसानहरूको घरबाट सङ्कलित दूधलाई नेपालीले लिटरको ६ रुपैयाँ लिएर ओसार्छिन् । आफैँ पनि दूध बेच्ने नेपाली भन्छिन्, ‘दूध बोक्दा मलाइ केही फाइदा भए पनि दूध बेच्ने अरूलाई दूध ओसार्न समस्या छ । गाडी भए पनि महङ्गो छ । मैले नभ्याउँदा र बिरामी हुँदा दिनहुँ दूध बोक्ने अरू छैनन् ।’
समस्या मिल्क होलिडेदेखि महङ्गो ढुवानीसम्म
दूध उद्योगले दूध नलिने दिन अर्थात् ‘मिल्क होलिडे’ पहाडी क्षेत्रका दूध किसानहरूको मुख्य समस्या रहेको छ । धनकुटा क्षेत्रको दूध सङ्कलन गर्ने इटहरीमा केन्द्रीय कार्यालय भएको कामधेनु दुग्ध सहकारीले त्यो क्षेत्रमा हप्तामा २ दिन मिल्क होलिडे दिन्छ । होलिडेको दिन किसानको दूध खेर जान्छ । व्यापारिक प्रयोजनका लागि गरिएको दूध उत्पादनले बजार नपाउँदा कहिलेकाहीँ त दूध पोखेर किसानहरूले आन्दोलन पनि गर्छन् ।
मिल्क होलिडेसँगै दुग्ध ढुवानी कृषकहरूको आयमा अर्को तगारो बनेको सरोकारवालाहरू बताउँछन् । इटहरीको कामधेनु दुग्ध सहकारी संस्थाका कार्यसमिति सदस्य तथा किसान लोचन पौडेल राज्यले दुग्ध ढुवानीमा सहयोग गरे यो समस्या हल हुने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘तराईमा त सबैतिर सडक छ । सवारी पुग्छन् । दूध किन्ने पनि घरघरमा पुगेर किन्न सक्ने अवस्था छ । तर, पहाडमा दुःख छ कृषकहरूलाई ।’
पहाडमा सवारी गुड्ने राजमार्गबाट टाढा रहेका किसानहरूलाई दूध ढुवानी समस्या समाधान गर्न सरकारी तबरको सहयोग हुनुपर्ने पौडेल बताउँछन् । उनका अनुसार सरकारले धेरै दूध सङ्कलन हुने क्षेत्रमा गाडी र नहुने स्थानमा खच्चडको व्यवस्था गरेर ढुवानीमा मात्रै कृषकलाई सहयोग गरे धेरै फाइदा हुन्छ ।
‘हाम्रो सरकारले धेरै कृत्रिम किसानलाई करोडौँको अनुदान दिएको छ । तर, यसरी ढाडमा दूध र अन्य कृषि उपज बोकेर घन्टौँ टाढाको बजार जान विवश कृषकहरूलाई केही गरेको छैन’, पौडेल प्रश्न गर्छन्, ‘यसो भएपछि कसरी मान्छे कृषिमा लाग्छ, कसरी निम्न आयको एक कृषकले राज्यको अनुभूति गर्छ ?’
