मूल कथाकार: ओ. हेनरी
अनुवादक: अनिल पोख्रेल
एक डलर र सतासी सेन्ट । जम्मा त्यत्ति नै थियो । डेलाले यो धनराशि एक-एक सेन्ट गर्दै बचाएकी थिई। घरका लागि दाल-चामल किन्दा, तरकारी किन्दा, मासु किन्दा हरेक पसलेहरुसँग दलाली गर्दै मोलतोल गरेर उसले यो पैसा बचाएकी थिई । डेलाले यो पैसा तीन पल्ट गनी । जम्मा एक डलर र सतासी सेन्ट ।भोलिपल्ट क्रिसमसको दिन आउँदै थियो ।
सानो मैलो सोफामा थचक्क बसेर क्वाँक्वाँ रुनु बाहेक अर्को उपाय पनि त थिएन । अनि डेलाले त्यसै गरी। उसले विचार गरी जीवन रुवाइ, सुस्केरा र हाँसोको समिश्रणले बनेको छ, तर त्यसमा पनि सुस्केराकै हालीमुहाली छ ।
घरकी श्रीमती पहिलो अवस्थादेखि दोस्रोमा बिस्तारै जाँदै गर्दा, हामी उसको घरलाई नै हेरौं । केही आवश्यक फर्निचरहरु मात्र भएको घरको भाडा हप्ताको आठ डलर । घरको अवस्था त्यति राम्रो पनि होइन । घरको प्रवेशद्वारमा चिठीपत्र खसाल्ने एउटा बाकस छ । तर, त्यहाँ कसैले चिठीपत्र खसाल्दैनन् । बाहिर ढोकाको छेउमा बिजुलीको घण्टी बजाउने एउटा स्विच छ । तर, त्यो स्विच थिच्न कोही आगन्तुक पनि आउँदैन । त्यसैको छेउमा ‘मिस्टर जेम्स डिलिङ्घाम यंग’ लेखिएको एउटा नामपाटी तुर्लुङ्ग झुन्डिएको छ।
कुनै बेला हप्तामा तीस डलर कमाउँदा प्राध्यापक जेम्स डिलिङघाम यंगले यो नामपाटी त्यहाँ झुण्ड्याएको थियो । तर, अहिले उसको आय घटेर बीस डलर हुँदा ती अक्षरहरु क्रमश: खुइलिदै गए झैँ लाग्दथ्यो। मिस्टर जेम्स डिलिङघाम घर पुग्दा मिसेज जेम्स डिलिङघामले उसलाई माया गरेर आलिङ्गन गर्थी र लाडिएको स्वरमा ‘जीम’ भनेर बोलाउँथी । मिसेज जेम्स डिलिङघामलाई त तपाईंले अघि नै भेटिसक्नुभयो। ऊ डेला हो ।
डेला रुन छाडी र गालामा पाउडर दली । ऊ झ्यालनेर आएर उभिई अनि बाहिर खैरो आँगनमा खैरो पर्खालमाथि हिँडिरहेको एउटा खैरो बिरालोलाई एकतमासको दृष्टिले हेरी । भोलि क्रिसमस । ऊ उसको परमप्रिय जीमलाई एउटा उपहार दिन चाहन्थी । तर, डेलासँग खालि बचेखुसेको एक डलर र सतासी सेन्ट मात्र थियो । त्यो पनि उसले महिनौंदेखि खाईनखाई जम्मा गरेको पैसा हो । हप्ताको बीस डलरले के पुग्थ्यो र ? आफूले हिसाब गरेकोभन्दा खर्च बढ्ता हुन्थ्यो । घरको खर्च सधैं यस्तै हुन्थ्यो ।
उसको प्यारो जीम ! उसलाई कुनै राम्रो उपहार दिने विषयमा ऊ धेरै बेरसम्म गम्भिरतापुर्वक सोचिरही । उसले सोची की उपहार ज्यादै राम्रो होस् । उपहार उसको प्यारो जीमलाई सुहाउने होस् ।
कोठाभित्र झ्यालहरुको माझमा एउटा ऐना थियो । साप्ताहिक आठ डलरको भाडाको घरमा सायद तपाईंले यस्तो ऐना देख्नुभएकै होला । ऐना सानो थियो र ऐना हेर्दा आफ्नो अनुहारको सानो भाग मात्र देख्न सकिन्थ्यो । तर, मान्छे दुब्लो-पातलो र हात छिटो चलाउने भए मात्र उसले आफ्नो अनुहारको राम्रो भेउ पाउन सक्थ्यो । डेला पातली थिई र यस कलामा निपुण थिई ।
एक्कासि ऊ झ्यालबाट फनक्क फर्की र ऐना अघि उभिई । उसका आँखा जूनकिरीको पुच्छर झैँ चमचम गर्दै चम्किरहेका थिए । तर, एकैछिनमा उसको अनुहारको रङ फुङ्ग उड्यो । उसले हतार-हतार आफ्नो केशराशि फुकाई र त्यसलाई बगिरहेको झरनाझैँ पूर्ण रुपले झर्न दिई ।
जेम्स डिलिङघाम यंगहरुसित गर्व गर्न लायकका दुइटै कुरा मात्र थिए । एउटा थियो, बाबु-बाजेको पालाको जीमसँग भएको सुनको घडी । अर्को थियो, डेलाको लोभलाग्दो कपाल । पल्लो कोठामा कुनै प्राचीन राज्यकी महारानी बसेकी भए डेलाले आफ्नो कपाल धोएर महारानीले देख्ने गरी सुकाउने थिई र उनका हीरा-मोतीहरुलाई उसको केशका अघि तुच्छ तुल्याइदिने थिई । अनि तल्लो कोठामा आफ्नो सारा सम्पत्ति थुपारेर प्राचीन राज्यको चक्रवर्ती राजा बसेको भए, जीमले त्यो बाटो भएर जाँदा उसलाई देखाई-देखाई त्यो सुनको घडी हेर्ने थियो । अनि राजा चाहिँ ईर्ष्याले जलेर आफ्नो दाह्रीका रौँ उखेल्ने थियो ।
अहिले डेलाको सुन्दर कपाल खैरो पानीको झरना झैं झलझल भएर उसको आङमा झर्यो । उसको कपाल घुँडामुनिसम्म पुग्यो र यो उसले लगाएको लामो पोशाक जस्तै देखियो । फेरि उसले झटपट आफ्नो कपाल बाँधी । ऊ तत्काल एकछिन हतास भई र नहल्लीकन उभिइरही । उसका आँखाबाट तपतप दुई थोपा आँसु बगे अनि थोत्रो गलैंचामा खसे ।
उसले आफ्नो पुरानो खैरो टोपी लगाई । आफ्नो पुरानो स्कर्ट फर्फर हल्लाउँदै आँखामा अजीव किसिमको चमक लिएर ऊ घरबाट फटाफट निस्की र सडकमा आइपुगी ।
ऊ जहाँ पुगेर रोकिई, त्यहाँ एउटा साइनबोर्ड झुण्डिएको थियो- ‘श्रीमती सोफ्रोनी- सबै किसिमका कपाल पाइने एकमात्र पसल ।’ डेला बेतोडले दौडँदै एक सासमा पहिलो तलामा पुगी । स्याँ-स्याँ गर्दै श्वास फेरेर उसले आफूलाई सम्हाली । श्रीमती सोफ्रोनी थिइन् अजंगको शरीर भएकी, साह्रै गोरी अनि रुखो स्वभावकी।
‘मेरो कपाल किन्नुहुन्छ ?’ डेलाले सोधी ।
‘किन्छु’- श्रीमती सोफ्रोनीले भनिन्- ‘एकपटक टोपी फुकाल्नुस्, तपाईंको कपाल कस्तो छ हेरुँ !’
त्यो खैरो झरनाजस्तो केशराशि लहराएर तलतिर झर्यो ।
डेलाको कपाल अभ्यस्त हातले समाउँदै श्रीमती सफ्रोनीले मोल तोकेर भनिन्- ‘बीस डलर ।’
‘हुन्छ। दिनुहोस्, चाँडो दिनुहोस् ।’ डेलाले भनी ।
त्यसपछि ऊ दुई घण्टासम्म सुन्दर कल्पनाको पखेटा लाएर बेतालसँग उडी । आफ्नो प्रिय जीमको निम्ति उपहार किन्न ऊ पसल-पसल चहार्दै हिँडी ।
अन्तत: बल्ल उसले भने जस्तो चिज पाई । यो उसको परमप्रिय जीमकै लागि बनेको थियो, यो अरु कसैका लागि बनेको होइन । किनकी, यस्तो चिज अरु कुनै पसलमा नै थिएन । उसले शहरका भएभरका पसल चहारिसकेकी थिई । यो चीज थियो प्लाटिनमको घडीको चेन- हेर्दा सादा र शुद्ध ढाँचाको । तर मूल्यवान।सबै राम्रा चिजहरु हेर्दा सादा र यस्तै शुद्ध त हुन्छन् नि !
यो बहुमूल्य प्लाटिनमको चेन जीमको सुनको घडीलाई खूब सुहाउने किसिमको थियो । यो देख्नेबित्तिकै डेलालाई के लाग्यो भने यो चेन जीमकै निम्ति बनेको हुनुपर्छ । किनकी, यो जीम जस्तै थियो । एकदम शान्त र सानदार । जीम र यो चेन दुवैमा यी गुण थिए । यसको लागि उसले निर्धक्क एक्काइस डलर तिरी । ऊ त्यो चेन र सतासी सेन्ट लिएर हतार-हतार घरतिर हिँडी ।
उसले सम्झी की आफ्नो घडीमा त्यो चेन लगाएपछि जीम आफ्ना साथीहरुको बीचमा बेलाबेला समय हेर्न उत्सुक हुनेछ । उसको घडी सानदार त थियो तर चेन चाहिँ उही पुरानो छालाको थियो । यसैले कोही बेला अरुका आँखा बचाएर मात्र ऊ घडी हेर्थ्यो ।
घर पुगेपछि डेलाले विवेकसित काम गर्न थाली । ऊ कपाल काट्दा बसेको दाग छोप्ने कोसिसमा लागी । प्रेम र उदारता दुवै मिलेपछि मानिसमा गहिरा खाटा र दाग बनाएर छोड्छन् नै । यी खाटाहरु साँच्चै छोप्न सजिलो छैन, हो सजिलो पटक्कै छैन ।
करिब चालीस मिनेटपछि उसको शिर स-साना घुँगुरिएको कपालले ढाकियो, ऊ अहिले स्कूल छोडेर भागेको भगौडा फुच्चे केटो जस्तै देखिन्थी । उसले ऐनामा धेरै बेरसम्म आफ्नै प्रतिरुप आँखा गाडेर हेरीरही ।
उसले मनमनै सोचेर भनी- ‘यदि जीमले मलाई गाली गरेन भने, उसले मलाई भन्नेछ तिमी त एकलास टापुमा गीत गाएर हिँड्ने केटी जस्तो देखिन्छ्यौ त ! अहो, तर म एक डलर र सतासी सेन्टले के नै गर्न सक्थेँ र ?’
बेलुकीको सात बजे कफी तयार भयो । बंगुरको मासुको मीठो परिकार बनाउन स्टोभमाथि ताप्के राखियो।जीम घर फर्कंदा कहिले पनि अबेर गर्दैनथ्यो । आज डेलाले मुठीमा चेन राखी र ढोकाको छेउको एक कुनामा बसी । जीम सधैं त्यहीँबाट आउँथ्यो । त्यसपछि उसले जीमले भर्याङ उक्लेको आवाज सुनी । एकछिन त ऊ मूर्ति झैँ भई । हरदिनका साधारण कुरामा पनि ऊ भगवान्सँग मनमनै प्रार्थना गर्ने गर्थी। अहिले पनि उसले भनी- ‘हे भगवान्, जीमले मलाई अझै पनि राम्री नै देखून् ।’
ढोका खुल्यो । जीम भित्र पस्यो अनि चुपचाप ढोका थुन्यो । ऊ दुब्लो-पातलो र गम्भीर देखिन्थ्यो । बिचरा ऊ जम्मा बाइस वर्ष त पुगेको थियो । तर उसको काँधमा एउटा परिवारको भारले थिचेर थिलथिलो बनाएको झैँ देखिन्थ्यो । उसलाई यतिखेर एउटा ओभरकोटको आवश्यकता थियो । फेरि उसका हातमा पञ्जा पनि त थिएन ।
जीम भित्र आयो । ऊ सिकारको गन्ध पाएको भोको कुकुर जस्तै अचल र जडजस्तै भएर उभियो । पत्नी डेलामाथि उसका आँखा गाडिए । उसको हेराइमा एक किसिमको भाव थियो, जुन डेलाले बुझ्न सकिन । त्यसले उसलाई एकदम भयभीत पार्यो । त्यो न त क्रोध थियो, न आश्चर्य, न अस्वीकृति, न भय, न त कुनै यस्तो भावना जुन उसले तत्काल सामना गर्न तयार थिई ।
डेला जीम भएतिर गई ।
‘मेरो प्यारो जीम’, उसले चिच्याएर भनी, ‘जीम मलाई त्यसरी नहेर । हो, मैले आफ्नो कपाल काटिदिएँ र बेचिदिएँ । किनकी मैले तिमीलाई क्रिसमसको उपहार नदिई बस्न सकिनँ । चिन्ता नगर न, मेरो कपाल त आखिरमा बढिहाल्छ नि ! के तिमी मसँग रिसायौ ? मैले यसो नगरी रहन सकिनँ । मेरो कपाल त ज्यादै छिटो बढ्छ । जीम, बरु मलाई क्रिसमसको शुभकामना भन न ! हामी खुसी मनाऔं न ! तिमीलाई थाहा छैन होला, मैले तिम्रो निम्ति कति सुन्दर कति आकर्षक उपहार ल्याएकी छु ।’
‘हरे शिव ! तिमीले आफ्नो कपाल काटिदिएकी ?’ जीमले मुश्किलसाथ भन्यो, मानौं उसले त्यो सोझो कुरा अझै बुझ्न सकेको छैन ।
‘हो त मैले काटेर बेचिदिएँ’, डेलाले भनी- ‘के तिमीलाई म अब मन पर्दैन ?म त उही डेला हुँ नि जीम । अहिले मसँग मेरो कपाल मात्र त छैन नि । होइन र ?’
जीमले कोठाको चारैतिर आश्चर्यको दृष्टि फ्याँकेर हेर्यो ।
‘तिम्रो कपाल छैन भनेको होइन त ?’ मूर्खले जस्तो उसले प्रश्न गर्यो ।
‘अब तिमीले मेरो कपाल नखोजे पनि हुन्छ’, डेलाले भनी- ‘त्यो त मैले बेचिसकेँ । म भन्दै छु त त्यो बिक्री भएर कहाँ पुगिसक्यो । आज क्रिसमसको पूर्वसन्ध्या हो । जीम, अब तिमी मसित नरिसाऊ । त्यो त मैले तिम्रै निम्ति बेचेकी हुँ । सायद अब त मेरो शिरको कपाल एक-एक गरी गन्न नै सकिएला’, स्वरमा गम्भीर मधुरता ल्याएर ऊ भन्दै गई- ‘तर तिमीसित मेरो अथाह माया कसैले गन्न पनि सक्दैन । जीम, के अब म मीठा परिकारहरू ल्याऊँ ?’
जीम मूर्छाबाट एक्कासि ब्युँझे जस्तो भयो । उसले आफ्नी प्यारी पत्नी डेलालाई अँगालोमा बाँध्यो । जीमले आफ्नो ओभरकोटको खल्तीबाट एउटा पोको निकाल्यो र टेबलमाथि फालिदियो ।
‘मलाई नराम्रो नसम्झ डेला’, उसले भन्यो, ‘तिमीले कपाल काट्दैमा, खौरेर वा धोएर फ्याँक्दैमा तिमीलाई मैले कम माया गर्ने त होइन नि ! तर, तिमीले त्यो पोको खोलेर हेर्यौ भने तिमीलाई थाहा हुन्छ, तिमीलाई यो रूपमा आज देख्दा मलाई कस्तो लाग्यो ।’
डेलाका सेता-सेता औंलाहरुले पोकाका धागो र कागज खोलिए । उसले तुरुन्तै हर्षको ध्वनि निकाली । त्यसपछि अफसोस ! त्यो हर्ष नारीको रोदन र विलापमा परिणत भयो । अनि त जीमले उसलाई मनाउन धेरै उपाय गर्नुपर्यो ।
त्यो कागजका पोकामा थिए केशराशि बाँध्ने सुन्दर क्लिपहरु- जुन डेलाले ब्रोडवेको पसलको झ्यालमा देखेकी थिई र धेरै अघिदेखि लोभिएर हेर्दै आएकी थिई ।शुद्ध कछुवाका खपटाले बनेका र किनारमा हीराले जडिएका ती क्लिपहरु अत्यन्त सुन्दर थिए- डेलाको कपालमा अति नै सुहाउने ! उसलाई थाहा थियो, ती क्लिपहरु साह्रै अब्बल थिए । डेलामा ती क्लिप पाउने कुनै आशा नै थिएन, तर उसको मनमा तिनलाई पाउने लालसा भने पक्कै थियो । अनि अहिले ती क्लिपहरु उसकै भए, तर त्यो केशराशि जसलाई ती क्लिपहरुले सुसज्जित गर्ने थियो, त्यो भने अहिले थिएन । उसले ती क्लिपहरु प्रेमपूर्वक आफ्नो छातीमा टाँसी अनि अन्त्यमा मधुरो आँखाले भित्तातिर हेरी । ऊ हाँसी र भनी, ‘जीम, मेरो कपाल त अचम्मै छिटो बढ्छ नि !’
त्यसपछि डेला आगो खनिएको बिरालो जस्तो बुरुक्क उफ्री र कराई, ‘अहो ! अहो !’
जीमले अहिलेसम्म उसको लागि डेलाले ल्याइदिएको सुन्दर उपहार देखेको नै थिएन । डेलाले त्यो प्लाटिनमको चेनलाई खोलेर आफ्नो खुला हत्केलामा राखी जीमतिर सारिदिई ।
डेलाको उजेलिएको मन त्यस संवेदनशून्य अनमोल धातुमा चम्किरहेको जस्तो देखियो ।
‘के यो राम्रो छैन त जीम ?यो पाउन म सारा शहर नै घुमी हिँडेँ । अब त तिमीले दिनमा सयौंपल्ट आफ्नो घडी हेर्नुपर्छ । खै, तिम्रो घडी देऊ त । त्यसमा यो चेन कत्तिको सुहाउँदो रहेछ, हेरुँ त !’
उसको कुरा मान्नुको साटो जीम सोफामा थचक्क बस्यो, टाउको पछाडि हात राख्यो अनि अट्टहास लिएर हाँस्यो ।
‘डेला’, उसले भन्यो, ‘हामी क्रिसमसका उपहारहरु एकछिनका निम्ति परतिर राखौं न है । ती यति राम्रा छन् कि तिनलाई अहिले प्रयोग गर्न नै सकिँदैन । तिम्रो निम्ति क्लिपहरु किन्न मैले पनि मेरो घडी बेचिदिएँ । लौ, अब मीठा-मीठा परिकार पो खाऔं कि ?’
