प्रकाश नेपाल
पूर्वपश्चिम राजमार्गको अवस्था तपाईहरुलाई भनिरहनु परेन । कतै खाल्डा कतै डाँडा अनिकतै बाटो विस्तारले धुलैधुलो । यात्राको यो समस्यालाई केही हदसम्म विकल्प दिन्छ मदन भण्डारी राजमार्गले । इटहरी–धरानबाट शुरु हुने यो सडकलाई चुरे पहाडी सडक पनि भन्ने गरिन्छ । महोत्तरी जिल्लाको बर्दिबासबाट उत्तर लाग्ने वीपी राजमार्ग स्थित भिमान सम्म यही राजमार्गलाई पछ्याउँदै हामी बन्दिपुर यात्रामा निस्कियौं ।
बर्षमा एकपटक लामो यात्रामा निस्किनुपर्छ भन्छौं हामी । ५–७ बर्ष अगाडीदेखि शुरु भएको यो परम्परालाई जारी राख्दै यसपटक बन्दिपुरलाई गन्तव्य बनाएर इटहरीबाट यात्रा शुरु भयो । मोटरसाईकलको यात्रा चालक म र सहचालक सुशान्त भाईलाई पछाडी राखेर झिसमिसेमा हिडेका हामीले उज्यालो भईसक्दा इटहरी बजार, चतरा र उदयपुर लगायतका केही ठाउँहरु पहाडी छाडिसकेका थियौ ।
उदयपुरको सुपाडेमा चिया खाएपछी गाडीको हेडलाईट आवश्यक परेन । कात्तिक महिना अनि मोटरसाईकलमा बिहानको हिडाई अलि अलि जाडो मान्दै बाटो काटियो । करिब २ घण्टामा उदयपुर जिल्लाको सदरमुकाम गाईघाट पुगियो । सधैंको यात्रामा जेरी र पुरी खाने हामीले गाईघाटमा चना खायौं ।
सडक राम्रै छ । भर्खर निर्माण सम्पन्न भएको मदन भण्डारी राजमार्गले पूर्वपश्चिम राजमार्गमा यात्रा गर्दा उठेको रिस शान्त गर्नसक्छ । झापाबाट शुरु भएर डडेल्धुरा जिल्लामा अन्त्य हुने यो राजमार्गको कुल लम्बाई एक हजार दुई सय किलोमिटर रहेको छ । नेपाल सरकारको निर्माणाधिन सडक आयोजना अन्तर्गतको मदन भण्डारी राजमार्ग धमाधम निर्माण भइरहेको छ । हामीले यात्रा गर्ने २ सय ४० किलोमिटर इटहरी–भिमान सडकखण्डको निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ ।
सडक छेऊको धानबारी । कतै धान पाकेर पहेलै छ त कतैभने भर्खर नुहिदैछ । हरियाली छ चारैतिर । यतापट्टीको जमिन खेतीका लागि उर्बर मानिन्छ । उदयपुर र सिन्धुली जिल्लाको बोर्डरमा पर्ने यी फाँटहरु असाध्यै राम्रा देखिन्छन् । सडक छेऊमा चिटिक्क परेका घरहरु छन् । गाउँलेहरु घाँसपात गर्दै दिनको सुरुवात गर्दैछन । एउटा सवारीमा दुईजना यात्रा गर्दा गफगाफ पनि हुने, यात्रामा लाग्ने गाडीभाडा अर्थात तेलको बचत भई खर्च कम लाग्छ । सुशान्त भाई इञ्जिनियरीङ्ग पढ्दैछन । २ महिनाको कलेज छुट्टी भएर म सँग घुम्न निस्केका । घरीघरी बिसाउँदै धानबारीको भिडियो बनाउँदै हामी भिमान आइपुग्यौ ।
अघिसम्म घुमाउरो र तेर्सो सडक अहिले ओरालो लाग्यो । साँघुरो छ सडक तर छोटो र छिटो छ । बर्दिबासबाट सिन्धुली हुँदै काठमाण्डौसम्म जान करिब २ सय किलोमिटरको यात्रा गरे पुग्छ । बर्दिबासबाट तराई शुरु हुन्छ । त्यही पूर्वपश्चिम राजमार्ग हुँदै हामी पश्चिम तिर लाग्यौं ।
सर्लाही जिल्लाको लालबन्दीमा खाना खाएर पुनः यात्रा शुरु भयो । अनि करिब १ घण्टा ३० मिनेटमा पथलैया पुगियो । पथलैयाबाट हेटौडाको दुरी ३० किलोमिटर मात्रै हो । कतैकतै कालोपत्रे भासिएर सडक बिग्रेको छ । धेरैबर्ष अगाडी देखि नै देखेको यो सडकको अवस्था हामीलाई नौलो लागेन । कतै सडक फाराकिलो पारिदैछ । विरगंज भन्सारबाट पेट्रोलियम पदार्थ बोकेका ट्रिपर, साना ठुला गाडीहरुको अघिपछि गर्दै हामी हेटौडा पुग्यौ ।
मकवानपुर जिल्लाको सदरमुकाम हेटौडा अहिले बागमती प्रदेशको राजधानी पनि हो । औद्योगिक क्षेत्र प्रवेश गर्ने वित्तिकै हेटौडा सफा रहेछ भन्ने लाग्छ । पश्चिमतर्फ राप्तीनदी बगेको छ । भित्तामा ठुलाठुला पहराले सुरक्षा दिएजस्तो । पहाड र तपाईको भेट भएर भिरालो पाराले फैलिएको छ हेटौडा । यहाँबाट नारायणघाटको दुरी ७५ किलोमिटर हो । आजको हाम्रो बास त्यतै हुन्छ ।
बिहानै हामीलाई पछ्याएको घाम अहिले हाम्रो अगाडी आयो । ठाउँ ठाउँमा भासिएजस्तो सडक भएपनि प्रायः राम्रै छ । खाजा खाइसकेपछी थाकेको शरीरलाई केहीबेर विश्राम दिएर हामी नारायणघाट पुग्यौ ।
बिहान ७ बजे भरतपुर उठिसकेको थियो । नारायणी पुलमा चहलपहल बढ्दैछ । जनसंख्याको हिसाबले नेपालको तेस्रो ठुलो शहर हो भरतपुर । निर्माण अलपत्र परेको गौतमबुद्ध क्रिकेट रंगशाला देखि क्यान्सर अस्पतालसम्म अटाएका छन् यहाँ । बजारबाट थोरै पूर्वपट्टी नेपालको प्रमुख पर्यटकीय ठाउँ सौराहा पर्छ । बन्दिपुर गन्तव्य बनाएर हिडेका हामी त्यतातिर गएनौं । सडक विस्तारको काम धमाधम चल्दैछ । प्रायः ठाउँहरुमा निर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । सडक फराकिलो भएर होला नारायणघाट अरुबेला भन्दा हामीलाई भब्य लाग्यो ।
यो नारायणघाट–मुग्लिन सडकखण्ड । ५० किलोमिटर लामो यो सडकले राजधानी काठमाण्डौ र तराईलाई जोड्छ । राजधानी जाने यो मुख्य द्धार पनि हो । प्रायः पहिरोले अबरुद्ध भइरहने यो सडकले हामीलाई भने कतैपनि रोकेन । ठाउँठाउँमा पहिरो गएर अलिकति धुलो भएपनि सडकको अवस्था राम्रै छ ।
केही समयमै मुग्लिन पुगियो । राजधानी तर्फ र पोखरातर्फ तर्फ जाने बाटो यहाँबाट छुटिन्छ । बजारको पश्चिमबाट बगेको छ त्रिसुली नदी । हामीपुग्दा मुग्लिन निकै व्यवस्था थियो । पुल कटेर हामी पृथ्वी राजमार्गतर्फ लाग्यौ । सडक विस्तारको काम धमाधम भइरहेकाले धुलो चाँहि थुप्रै छ यता । आशा गरौं यो सडकको निर्माण चाडै सम्पन्न हुनेछ । मस्र्याङ्दी नदी तल बगेको छ । राजमार्ग निकै व्यस्त छ । घरी पर्यटकका गाडी अनि घरी सार्वजनिक सवारीसाधनको अघिपछि गर्दै डुम्रेबजार पुगियो ।
यो लमजुङ र बन्दिपुर छिर्ने ढोका डुम्रेबजार हो । तनहुँ जिल्लाको डुम्रे बजार पोखरा जाने पृथ्वी राजमार्ग विस्तारले अस्तव्यस्त छ । ‘‘तितो पछि मिठो’’ भनेझै सडक विस्तारको काम सम्पन्न भएपछी डुम्रेबजार अवश्य सिंगारिनेछ । यहाँबाट पश्चिमतर्फ मोडिने सडकमार्गले लमजुङ जिल्ला सदरमुकाम वेशीशहर पु¥याउँछ । करिब ४१ किलोमिटरको दुरीमा डुम्रेबाट वेशीशहर पुग्न सकिन्छ । डुम्रे बजारबाट बन्दिपुरको दुरी ८ किलोमिटर मात्रै हो । बन्दीपुर प्रवेशका लागि बनाइएको गेटबाट हामी उत्तरतर्फ लाग्यौ ।
उत्तर लाग्ने बित्तिकै सानो र खाल्डाखुल्डी परेको सडक आउँछ तर २–३ टर्निङ काटेपछि गज्जबको सडकमार्ग शुरु हुन्छ । थोरै तलसम्म भरिभराउ सडक एकाएक शान्त छ । हरियाली र जंगल बाटो । घरीघरी बन्दीपुर घुमेर फर्केका गाडीहरु देखिन्छन् । बाटैबाट तराईका फाँट र डुम्रेबजार मजाले हेर्न पाइन्छ । मोटरसाईकलमा पछाडी बस्ने भाई गफिए । मैले पनि उनको गफमा ताल मिलाउँदै गए । डुम्रेबाट बन्दिपुर पुग्न हामीलाई करिब आघा घण्टा लाग्यो ।
पहाडकी रानी बन्दीपुर । नेपालको एउटा सुन्दर र नमूना गाउँ । जहाँ सवारीसाधन निःशेष छ, जहाँ सटर लगाएर घर बनाउन पाईदैन । जहाँबाट आकासमा देखिने कुहिरो तल देखिन्छ । तनहुँ जिल्लामा पर्ने बन्दिपुर समुन्द्री सतहबाट १ हजार ३० मिटरको उचाईमा अवस्थित छ । यहाँको सुन्दरतामा रम्न नेपाली र विदेशी दुबै खाले पर्यटकहरु आइपुग्छन । पर्यटकहरुलाई गरिने सत्कार र खुवाईने परिकार गज्जबको छ । पहाडी संस्कृति र पहाडी दृश्य यहाँको विशेषता हो । प्रायः नेवारी समुदायको बसोबास रहेको बन्दिपुरमा पुराना शैलीका संरचनाहरु छन् ।
डुम्रेबाट उकालो लागेको सडक बन्दिपुरको बस्तीसम्म नपुग्दै अर्कैतिर मोडियो । बाहिरपट्टी मोटरसाईकल पार्क गरेर हामी गाउँ घुम्न निस्कियौं । ठुला ठुला चापट ढुंगाहरु पिछ्याएर बनाएको बाटो छ । प्रायजसो पुराना शैलीका काठ र इट्टाले बनेका घरहरु छन् । चारैतिर शान्ति छ । शहरमा जस्तो हर्न बज्दैन अनि सवारी साधन गुडेको आवाज केहीपनि आउदैन । प्रायः सबै घरका छेऊमा फुलबारी छ । कतैकतै कंक्रिटका घरहरु निर्माण गरिएको रहेछ । तर घरमा सटर राख्न नपाईने रहेछ । गाउँको पुरानो संरचना र संस्कृतिलाई जोगाएर नमूना गाउँको रुपमा यथावत राख्न गाउँपालिकाले यस्ता नियम र कार्यक्रमहरु ल्याएको रहेछ । ‘‘गरे के हुन्न’’ भन्ने बन्दिपुरको यो कुरा नेपालका अन्य स्थानीय निकायहरुले सिको गरे पर्यटनको सम्भावना अवश्य बढ्नेछ ।
तराईमा पाईने थकाली खाना र बन्दीपुरको खानामा निकै भिन्नता छ । स्वादिष्ट र भिन्न परिकारहरुको स्वाद बन्दिपुरले चखाउँछ । नेवारी स्टायलमा सालिन आतित्थ्यता सहित परोसिने परिकारहरुको स्वाद लिएर पर्यटकहरु मख्ख पर्छन् । प्रायः घरैपिच्छे होटल, लज र क्याफेहरु छन् । बन्दिपुर घुम्न नेपाली भन्दा विदेशी पर्यटकहरु बढी संख्यामा आइपुग्छन । हामी पुग्दा खैरे पर्यटकहरु ठुलै संख्यामा थिए ।
गाउँमात्र नभई बन्दिपुरले लुकाएका अन्य पर्यटकीय ठाउँहरु समेत घुम्न सकिन्छ । थानीमाई, खड्गदेवी, नारायण टोल, तीनधारा, टुडिखेल, स्वर्गद्धारी गुफा लगायतका थुप्रै ठाउँहरु बन्दीपुरबाट घुम्न सकिने ठाउँहरु हुन । बन्दीपुरको पूर्ण एक्सपिरियन्स लिन सयम मिलाएर एक दिन बस्नेगरी आउँदा उपयुक्त हुन्छ । एकैदिन सम्पूर्ण ठाउँहरु घुमिसक्न पर्याप्त हुदैन । टुडिखेलबाट लहरै सेता हिमाल देखिन्छन् भने मौसम खुलेको बेला तराईका फाँटहरु हेर्न सकिन्छ । सनराईज तथा सनसेट मज्जाले अवलोकन गर्न पर्यटकहरु टुँडिखेल आसपासमा बस्न रुचाउँछन् ।
बन्दिपुर घुम्न सवारी साधन काम लाग्दैन । गाउँमा मोटरेवल बाटो छैन । प्रदुषण र फोहोर बन्दिपुरबाट डराउने कुरा हुन् । बन्दिपुर नेपालकै सवारीसाधन निशेधित गाउँ हो शायद । त्यसैले बन्दिपुरले लुकाएका अन्य ठाउँहरु पुग्न ट्रेकिङ उपयुक्त हुन्छ ।
बन्दिपुरले २ सय पचास बर्षभन्दा पुरानो इतिहास बोकेको छ । पृथ्वीनारायण साहले काठमाण्डौ एकीकरण गरेपछी नेवारहरु बन्दिपुर आएर बस्ती बसाएका थिए रे । नेपालमा यातायातको विकास नहुँदा पश्चिमको प्रमुख ब्यापारीक नाका थियो बन्दिपुर । पहिले तनहुँ जिल्लाको सदरमुकाम पनि बन्दिपुरमै थियो । पछी दमैली सारियो । पुरानो इतिहास बोकेको ब्यापारीक नाका सदरमुकाम सरेपछी भुतको शहरजस्तै भयो । अनि बन्दीपुरले आफुलाई अस्तित्वमा ल्याउन पर्यटनलाई माध्यम बनायो ।
अहिले बन्दीपुरमा सयौंको संख्यामा विदेशी पर्यटकहरु आउँछन् । प्रायः बाह्रै महिना पाहुनालाई स्वागत गर्न पाउँदा स्थानीयहरु खुसी छन् । दिनहुँ गाउँमा नयाँ अनुहार देख्न पाइन्छ । पर्यटनले आर्थिक अवस्था राम्रो बनेको छ । बन्दिपुर घुमेर हामीलाई लाग्यो नेपालमा यस्ता सुन्दर ठाउँहरुको कमी छैन । यस गाउँले सिकाएको पर्यटन हामी सबैका कानमा गुञ्जिन जरुरी छ । हाम्रो देशमा पर्यटनबाट अपार लाभ लिन सकिन्छ । त्यो तपाइँहामीलाई थाहा भएकै कुरा हो ।
हाल बन्दिपुरमा कंकृटका संरचना निर्माण हुन थालेका छन् । यसले गाउँको समग्र स्वरुप बिग्रिने डर स्थानीयलाई छ । काठ र इट्टाका घरसँगै कंकृतका घरहरु धमाधम बन्दैछन् । हामीलाई यती सुन्दर बन्दिपुर गाउँ शहर भएकोमा खुसी लागेन । यहाँको संस्कृति, नेपाली पारा र भौगोलिक बनावट नै हेर्न विदेशीहरु हुलका हुल आउँछन् । त्यसैले आफ्नो अस्तित्वलाई कायम राख्नु बन्दिपुरको चुनौति हो । निकै समय बन्दीपुरमा बिताएका हामीले बिहानको खाना खाएर हाम्रो अर्को गन्तव्य मनाङ तिर लाग्यौ ।
