हिलेः नेपाल चिया तथा कफी विकास बोर्ड फिक्कलका चिया प्राविधिक नवीन कोइराला २०६८ सालमा टी टेक्नोलोजी एन्ड म्यानेजमेन्ट विषय अध्ययन गरिरहेका थिए । युवा उमेरमा चियामा केही गरौँ भन्ने उनमा हुटहुटी थियो ।
पढाइसँगै उनी चियामा नयाँ तरिकाको प्रयोग गरिरहन्थे। नयाँ प्रयोग गर्ने क्रममा एक पटक उनलाई चियालाई ढुङ्ग्रोमा हालेर आगोको माथि राख्दा कस्तो स्वाद हुन्छ होला भन्ने जिज्ञासा उब्जियो । उनले तत्काल दुईपाते चिया टिपेर ढुङ्ग्रोमा हाले र खाना पकाउने चुलोमाथि राखे तर, कहिलेसम्म राख्ने भन्ने कुनै योजना थिएन । उनलाई जति पुरानो हुन्छ त्यति महत्त्व हुन्छ भन्ने जानकारी थियो ।
“चुलोमाथि चियाले विभिन्न दाउराको गुणका धुवाँ, ज्वाला, विभिन्न मरमसला तथा तेलको गुणसहित चिया सुक्दै थियो,” कोइराला भन्छन । त्यसैले उनले चार र पाँच वर्षसम्म राखी राखे। उनले २०७३ सालतिर सो चिया निकाले । चिया चार सय ग्राम बनेको थियो । उनले सो चियाको ‘बेम्बो स्मोक टी’ नामकरण गरे ।
जागिरको सिलसिलामा उनको एक रसियन नागरिकसँग भेट भयो, जो चियाका पारखी थिए । कोइरालाले ती विदेशी नागरिकलाई आफूले चार र पाँच वर्ष लगाएर राखेको चियाका बारेमा भने । उनले सो चिया किन्ने उत्सुकता देखाए । उनलाई त्यसको मूल्यबारेमा कुनै अनुमान थिएन । “सुरुमा त २५ हजार रुपियाँ जति भन्नुपर्ला भन्ने लागेको थियो,” उनी भन्छन । आफूले मूल्यको कुरो गर्नै नपाई विदेशी नागरिकले नै एक लाख ५० हजार रुपियाँमा दिन प्रस्ताव गरे । तब कोइराला अक्क न बक्क बन्नेको बताए । “मैले चियाको बनोटबारेमा सुरुमा सबै कुरा सुनाएँ । चिया बन्दा प्रयोग भएका विभिन्न दाउरा, मरमसला, तेलको गुण र स्वादसँग चार र पाँच वर्षसम्म घुलिएको कुरा सुनाएँ तब उनले नेपाली रुपियाँ एक लाख ५० हजार दिने प्रस्ताव गरे,” कोइराला भन्छन । यति महँगोमा बिक्री होला भनेर आफूले कहिल्यै नसोचेको उनी बताउछन । त्यही दाममा उनले सो चिया बिक्री गरे ।
त्यसो त पछिल्लो समय चिया बिक्री गर्न नसकेको भन्दै धेरै कृषक चियाबारी मास्ने योजनामा समेत लागेका छन् तर चियालाई नयाँ तरिकाबाट ब्रान्डिङ र स्वाद दिन सके चियामा अनुमान गरेभन्दा बढी मूल्य पाइन्छ । तेह्रथुमको लालीगुराँस नगरपालिकाका चिया कृषक रामप्रसाद पोख्रेलले २०६८ सालबाट चिया खेती सुरु गरे । चिया सुरु गरेको केही वर्षमा उनलाई चिया निल्नु न ओकल्नु बन्यो । कारण थियो न भने जति उत्पादन भयो न आम्दानी नै, त्यहीमाथि कामदारको समस्या पनि उत्तिकै थियो तर उनले हरेस खानु भएन । जसोतसो आफूलाई चिया खेतीमा टिकाइराखे। उनलाई विभिन्न स्थानमा तालिम लिने अवसर जु(यो । ती तालिमबाट केही नयाँ गरे दाम पनि बढी पाइन्छ भन्ने जानकारी मिलेको पोख्रेल बताउछन । उनले पनि विभिन्न स्थानका तालिमपश्चात् ‘वाइट टी’ निर्माण गरे । जसलाई उनले १० हजार रुपियाँ प्रतिकिलोको दरले बिक्री गरे, जुन चिया एक पात सुइरोलाई सुकाएर निर्माण गरिएको थियो । पछि उनले पुनः अर्को फूल चिया बनाए, त्यो चिया प्रतिकिलो २५ हजार रुपियाँमा बिक्री गरेको उनी सुनाउछन । उनी अहिले पनि नयाँ नयाँ स्वादको चिया निर्माण गरी बिक्री गर्छन ।
अहिले सिटिसी चियाबाहेक विभिन्न ग्रिन टी, विभिन्न प्रकारका अर्गानिक टी उत्पादन हुने गरेका छन् तर कतिपय कृषकले चियाको लागत नउठ्ने तथा कतिपय बिक्री नै नहुने गुनासो गर्ने गरेका छन् ।
चिया तथा कफी बिकास बोर्डका निर्देशक डा विष्णु भट्टराई पनि चियालाई नयाँ स्वाद दिन सके सोचेभन्दा राम्रो आम्दानी गर्न सकिने बताउछन । “चियाको स्वाद स्थान र उचाइ अनुसार फरक हुन्छ तर त्यसलाई ब्रान्डिङ चाहिँ गर्नु प¥यो,” उनी भन्छन। “नेपालीलाई चिया बेच्न गाह्रो छैन । जति नै महँगोमा बिक्री गर्नु परे पनि बिक्री गर्न सकिन्छ तर त्यसका बारेमा नेपाल आउने विदेशी चिया पारखीलाई जानकारी गराउन सक्नु पर्छ,” उनी थप्छन। निरन्तरता भने हुनुपर्ने उनको जोड छ ।
चियाको विकल्प खोज्ने कृषकलाई चियाको विकल्प नभई स्वाद र ब्रान्डको विकल्प खोज्न उनको सुझाव छ । नेपालको पहाडी क्षेत्रमा धेरै नै राम्रो ब्रान्डको चिया उत्पादन गर्न सकिन्छ, जसको मूल्य हजारौँ रुपियाँ प्रतिकिलो पर्न सक्ने भट्टराईको भनाइ छ ।यो खबर आजको गोरखापत्रमा प्रकाशित भएको छ ।
