इटहरीः नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन कोट्याने हो,भने इतिहाँसको एक टुक्रा धर्मराज निरौला पनि हुन् । २०२८ साल देखि विद्यार्थी रहँदै कम्युनिष्ट पार्टीको सम्पर्कमा आएका निरौला कम्युनिष्टसँग लामो अध्ययन र विचार भएका नेतामा चिनिन्छन् । पुष्पलाल समुहको कार्यकर्ताको रुपमा पन्चायत विरुद्ध लडेका निरौला २०३१ सालमा आवेदक सदस्य र २०३३ सालमा पार्टीको पूर्ण सदस्य हुन् । कहिले पन्चायतको विरुद्ध कहिले निर्दलीय शासनको बिरुद्ध त कहिले राजाको विरुद्ध लडाइँ गर्दै देशमा लोकतान्त्रिक व्यावस्था ल्याउनमा निरौलाहरुकै हात छ । देशमा पहिलो संविधान सभाको चुनाव हुदा २०६५ सालमा सुनसरी जिल्ला क्षेत्र नम्बर २ बाट निर्वाचित संविधान सभा सदस्य बनेका निरौला २०३८ साल देखि सुनसरी जिल्ला कमिटिमा रहेर कम्युनिष्ट आन्दोलनको यात्रा गरिरहेका छन् ।
आफु संविधान सभा सदस्य भएपछि सुनसरी जिल्लामा रेवतीरमण भण्डारीलाई जिल्ला सचिव बनाएर आफु राजधानी हानिएका निरौला नेकपा एमालेको नवौ राष्ट्रिय महाधिवेसनबाट पार्टीको केन्द्रिय सदस्यमा निर्वाचित भएका थिए । २०७१ सालबाट सुनसरी जिल्ला इन्चार्ज र केन्द्रिय सदस्यको जिम्मेवारी पाएका निरौला केहि समय अघि एमालेको चितवनमा भएको पार्टीको दसौँ महाधिवेसनसम्म सोहि जिम्मेवारीमा रहे । जव पार्टी विधान र विधि भन्दा टाढा रहेर एकलौटी ढँगले चलाउन थालियो त्यसैबेला देखि निरौलालाई चित्त बुझेको थिएन । त्यहाँ माथि केपी शर्मा ओलिले गत बर्षको पुष ५ गते आफ्नै पार्टीले नेतृत्व गरेको प्रतिनिधिसभालाई घाँटी निमोठेपछि पार्टी नेतृत्व प्रति वितृष्णा जगाउँदै बिभिन्न आन्तरिक अन्तरपार्टी संघर्षमा रहेका धर्मराज निरौला पार्टीमा ओलिको मनपरी र एकलौटिको हद नाघेपछि विद्रोह गरेर बाहिरीएका छन् ।
कम्युनिष्टहरु समाजवादमा विश्वास गर्छन । जब एमालेमा दक्षिणपन्थी अवसरबाद मौलाउँदै गयो अव यसमा बसेर सच्चा कम्युनिष्ट हुन नसकिने विश्वास गर्दै नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी एकिकृत समाजवादीमा प्रवेश गरेका निरौलालाई हालै पार्टीका अध्यक्ष माधव कुमार नेपालले इटहरीमा आयोजित भव्य कार्यक्रमका विच स्वागत गरे । आफु आउँदा निरौला एक्लै आएनन् कोशी गाउँपालिका, बर्जु गाउँपालिका, रामधुनी नगरपालिका र केहि जिल्ला र प्रदेश स्तरका नेता कार्यकर्ता गरी ३ सय ५७ जनालाई एकै दिन नेकपा एसमा समाहित गराए । प्रदेश पोर्टलका लागि प्रकाश बन्जाराले उनै धर्मराज निरौलासँग गरेको कुराकानी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।
कम्युनिष्ट आन्दोलनको पुरानो हस्ति हुनुहुन्छ तपाईको राजनितिक पृष्ठभूमि बताइदिनोस न ?
म कक्षा ८ मा पढ्दै गर्दा कम्युनिष्टहरुको सम्पर्कमा आएको हुँ २०२८ साल मा । कम्युनिष्ट पार्टी पुष्पलाल समुहमा रहेर हामीले बिभिन्न गतिविधिहरु गर्यौँ । निर्दलिय व्यावस्था भएको हुँदा त्यतिवेला गरिने गतिविधिहरु सबै भुमिगत नै थिए । २०३३ सालमा मैले पार्टीको सदस्यता पाएको हो । २०३४ सालमा उदयपुरको भुल्के गाउँकमिटिमा रहेर काम गरेँ अर्को बर्ष इलाका कमिटि हुदै त्यसको ६ महिनामा जिल्ला कमिटिमा रहेर काम गर्ने मौका मिल्यो । उदयपुरमा रहँदा सगरमाथा अन्चलका पहाडी जिल्लाहरु खोटाङ्ग, भोजपुर, उदयपुरका गाउँ गाउँमा गएर गतिविधिहरु गर्यौँ । ३०३८ सालमा म उदयपुर छाडेर सुनसरी आएँ ।
सुनसरीमा त्यतिबेला पुष्पलाल समुहमा उपेन्द्र यादव, सुरेन्द्र कार्की, शुसिल प्याकुरेल, छविलाल चौधरी,दुखिलाल चौधरी लगायतका साथीहरु हुनुहुन्थ्यो तर संगठन थिएन । म आएपछि त्यसलाई संगठन बनाएर लग्यौँ । २०४३ सालमा पुष्पलाल र मनमोहन अधिकारी समुहको एकता भयो र नेकपा एमाले जन्मियो । हामीले सुनसरी जिल्लामा भिम आचार्यलाई एमाले बनेपछिको पहिलो सचिव बनायौँ । २०५० सालमा एकता पछि भएको पहिलो महाधिवेसनमा भिम आचार्य सचिव र म उप सचिवको भुमिकामा रहयौँ सुनसरी जिल्ला कमिटिमा ।
पहिलो संविधान सभाको चुनावमा सुनसरी क्षेत्र नम्बर २ बाट संविधान सभा सदस्य जितेपछि मैले २०६५ सालमा जिल्ला कमिटि छाडेको हुँ । आफैँले पार्टीको बैठक बोलाएर रेवतीरमण भण्डारीलाई जिल्ला सचिव बनाएर म राजधानीमा रहेँ । संविधान सभाको चुनाव जितेपछि मलाई केन्द्रिय राज्य व्यवस्था बिभागको सदस्यको जिम्मेवारी दिइयो । त्यसपछि निरन्तर केन्द्रमा रहेर काम गरेँ । २०७१ सालमा भएको पार्टीको नवौँ महाधिवेसनबाट म केन्द्रिय सदस्य निर्वाचित भएँ र पार्टीले मलाई सुनसरी जिल्ला इन्चार्जको जिम्मेवारी समेत दियो । हालै चितवनमा भएको दशौँ राष्ट्रिय महाधिवेसन सम्म मेरो भुमिका सुनसरी जिल्ला इन्चार्ज र केन्द्रिय सदस्यकै रुपमा रहयो र सकियो पनि ।
एमाले र माओवादी एकता भएर नेकपा बन्दा कुन हैसियतमा हुनुहुन्यो ?
जतिवेला एमाले र माओवादी विच एकता भयो, त्यो केपी ओलिको हठकै कारण भएको थियो । अन्तरपार्टी संघर्ष चलिरहेकै बेला २०७५ सालमा केपी ओलिले हतार गरेर पार्टी एकिकरणको कुरा चलाउनु भयो । त्यतिवेला पनि स्थाई कमिटिको बैठक नबस्ने, केन्द्रिय कमिटिको बैठक पनि नबस्ने भइरहँदा हठात गरेर २०७५ जेष्ठ ३ गते हामीलाई बालकोट बोलाइयो । एमालेको बैठक बसेकै बेला उहाँले स्पष्टिकरण दिनुभयो । हामीले नमानेपनि एकता भन्ने शव्द राम्रो भएकाले समर्थन गर्नुपर्ने अवस्था आयो । त्यो हठात र हठले गरेको एकता थियो । त्यहि दिन दुवै पार्टीका नेताहरुको व्वाइन्ट बैठक बस्यौँ । केन्द्रमा एकता भएपछि तलका सबै कमिटि भगँ गरेको घोषणा पार्टी अध्यक्षबाट भयो । पार्टी एकता भएपछि पनि म नेकपाको केन्द्रिय सदस्यको रुपमा रहेँ ।
दशौँ महाधिवेसन पछि तपाईले एमाले किन छाड्नु भयो ?
वास्तवमा केपी ओली दक्षिणपन्थी अवसरवादको नेतृत्व गरेको नेता हुनुहुन्थ्यो एक हिसावले त्यो हामीलाई मन परेको थिएन । पार्टीमा पहिले देखि मन नपरेको लोकतान्त्रिक परिपाटी विपरित प्यानल वाइज चुनाव लड्ने कुराको सुरुवात पनि हो । एउटा सच्चा कम्युनिष्ट धारको नेताको रुपमा मैले पहिले देखि मान्दै आएको नेता माधव कुमार नेपाल हो । मैले एमालेको नवौँ राष्ट्रिय महाधिवेसन हुदा उहाँकै प्यानलबाट केन्द्रिय सदस्यको चुनाव जितेको हो । २०६१ माघ १९ मा तत्कालिन राजाले कु गर्दा म सुनसरीको जिल्ला कमिटि सचिवको रुपमा थिएँ । कु पछि नेता झलनाथ खनालको नेतृत्वमा च्यासलमा पार्टीका जुझारु नेताहरुको बैठक बस्यो । अन्य दलसँगै कु को विरुद्ध आन्दोलन गर्ने निर्णय गर्यो तर केपि ओलीले त्यो निर्णयको विरोध गर्नुभयो । त्यतिवेला देखि नै उहाँ गणतन्त्रबादी नेता होइन भन्ने प्रमाणित हुन थाल्यो । हामी गणतन्त्रको लडाई अगाडी बढाउनुपर्छ भन्नेमा थियौँ तर उहाँ (केपी ओली) हुनुहुन्थेन । पछि हाम्रो आवाजले लडाई जितियो र बिजय पनि भयो । पछि माओवादीसंग पार्टी एकता पनि केपी ओलीको हठकै कारण भएको हो । उहाँले एकिकरणको रिक्वायरमेन्टहरु पुरा गर्नुभएन । प्रचण्डसँग सत्ता साझेदारीको हस्ताक्षर गर्नुभएको रहेछ तर कार्यान्वयन गर्न सक्नुभएन उहाँलाई पछि सत्ता प्रिय हुदै गयो । पार्टीमा समेत सल्लाह नगरी अध्यादेश जारी गर्ने काम गर्नुभयो र पछि आफैँ फिर्ता लिनुपर्ने अवस्था आयो । सहकर्मीले माग गर्दा स्थाई कमिटिको बैठक पनि बोलाउनु भएन यी सबै ओलीका वदमासीहरु हुन् । हामी नेकपा भएका थियौँ । कम्युनिष्टहरुको एकता कोशेढुगाँ हुनुपथ्र्यो । एकतालाई मजवुत पारेर प्रतिगमनका विरुद्ध आन्दोलन गर्न पथ्र्यो ।
ओलीको भावना अनुसार अदालतबाट सेटिङ्गमा फैसला आयो । अव न एमाले भइयो न त नेकपा तर त्यतिबेला पनि नयाँ नाम दिएर पार्टीलाई एकढिक्का अघि बढाउँन सकिन्थ्यो । केपी ओलीले फाल्गुन २८ गते माओवादिबाट आएका केहिलाई समेटेर बैठक बोलाउनु भयो र आफ्नै मनोमानिमा केन्द्रिय सदस्यहरु थप्न थाल्नुभयो । हामीले हामी सहि हौ भन्दै चैत ४ र ५ गते राष्ट्रिय कार्यकर्ता भेला बोलाएर गतिविधि सुरु गर्यौँ । सहमति गर्न कार्यदल बनाइयो त्यसले का मगर्न सकेन फेरी व्युताइयो र दश बुँदे सहमति सम्म आइयो । दश बुँदे सहमति पनि कार्यान्वयन भएन । सुनसरीकै साथीहरुले मान्नुभएन । कम्युनिष्ट र एमाले भन्नेहरु १० वुँदे कार्यान्वयन गनुपर्छ भन्नेमा हुनुहुन्थ्यो ओली मान्नेहरु कार्यन्वयनको पक्षमा हुनुहुन्थेन । त्यहि भएर धरानका ६ वटा वडामा दुई दुई वटा कमिटि बने । धरान नगरमै दुई वटा कमिटि बनिए ।
समानान्तर गतिविधि गर्ने केन्द्रिय कमिटिका दश भाई एक भएको भए केपी ओली झुक्ने अवस्था आउँथ्यो । ती मध्ये पनि केहि भाई केपी तिरै गए । दशौँ महाधिवेसमा पनि अलोकतान्त्रिक गतिविधिहरु भए । ओलीको एमाले कव्जा गर्ने दृष्टिकोण देखियो । म नेकपा एमालेकै लागि २०२८ साल देखि लडेको मान्छेलाई न त टेक्ने ठाउँ दिइयो न त समाउने ठाउँ । पार्टी बैचारिक रुपमा कमजोर हुदै गएपछि यसमा बस्नुको औचित्य छैन भनेर मैले एमाले त्यागेको हुँ । एमाले छोडिसकेपछि अहिलेको बैकल्पिक कम्युनिष्ट पार्टी भनेको माक्सवादी लेलिनवादी विचार बोकेको एकपा एकिकृत समाजवादी नै हो । त्यहि भएर यसमा प्रवेश गरेको हुँ ।
बिरोधीहरुले त पदलोलुपताको लागि छाडेर गए भन्छन् नि ?
मैले एमालेमा मलाई माननिय देउ भनेको हैन । नत जिएम देउ या त राजनितिक नियुत्तिको नै माग राखेको थिएँ । कम्युनिष्ट पार्टी कम्युनिष्ट नभएपछि त्यहाँ बस्नुको अर्थ थिएन । त्यहाँ माथि भुमिगत कालदेखि संघर्ष गरेको पार्टीको माया त हुन्छ नै मैले टेक्ने र समाउने केहि नपाएपछि एमाले त्याग्नुको विकल्प थिएन । दोस्रो संविधान सभाको चुनावमा मैले पाएको टिकट त मैले पार्टीमा केहि खैलाबैला भएपछि रेवतीरमण भण्डारीलाई दिएँ भने मैले पदको लागि एमाले छाडेँ भन्ने तर्कको तुक छैन । त्यो दम नभएको आक्षेप हो ।
नेकपा एकिकृत समाजवादी अवको बैकल्पिक राजनितिक शक्ति बन्ला त ?
अहिले सम्म त नेकपा एस किन एमालेबाट विद्रोह भयो भन्ने कुरा जनतालाई बुझाउनमै छ । हामीले पुँजीवादी जनवादी आन्दोलन सम्पन्न गर्योँ । सामन्तवादी युग पनि समाप्त भयो । पुँजीवादीको प्रारम्भिक नेपाल अवको समाजवादी रुपान्तरण को क्रान्ति हो । त्यो लक्ष्य नेकपा एसले लिएको छ र लिनुपर्छ ।
शान्तिपुर्ण संगठन र सामुदायिक संगठनलाई जिवन्त ढँगले परिचालन गरेर जनआन्दोलनलाई अगाडी बढाउनुपर्छ । र संघर्षकै रापतापबाट संविधानलाई पुर्ण कार्यान्वयन गर्दै वैज्ञानिक समाजवादमात्रै होइन विज्ञान र प्रविधिको उच्चतम विकास गर्दै लानुपर्छ । जनपक्षिय कुराहरुलाई समेटेर निर्माणको लक्ष्य देखिने गरी समाजवादि कार्यक्रमहरु ल्याउनुपर्छ । अहिले सम्मका कम्युनिष्ट आन्दोलनहरु चुनावदेखि चुनाव सम्मका लागी मात्रै हुदै आइरहेका छन् त्यसलाई तोड्दै किसानका समस्या, भुमिहिनका समस्या, उखु किसानका समस्या, कुखुरा किसानका समस्यालाई सम्बोधन गर्दै जनतालाई गोलवद्ध गरेर आन्दोलन गर्नुपर्छ र अधिकार दिलाउनु पर्छ । सरकारको कार्यनिति समाजवादि हुनु पर्छ अनि त्यसैको रापतापमा काम गरियो भनेमात्रै जनताप्रति लक्षित र उत्तरदायी पार्टी बनाउन सकिन्छ । यसो गरो भने पक्कै नेकपा एकिकृत समाजवादी अवको वैकल्पिक कम्युनिष्ट पार्टी बन्छ ।
नेकपा एसलाई सच्चा कम्युनिष्ट पार्टी बनाउन तथा अहिलेको एमालेको अवस्थामा नपुर्याउन के गर्नुपर्छ ?
हामीसँग केहि कमजोरी छन् जस्तै हाम्रो निर्वाचन प्रणाली ठिक छैन यो महँगो र विकृत प्रणाली भएको छ यसलाई सुधान गर्नुपर्छ । यो चुनावी प्रक्रिया रहिरहयो भने सच्चा कम्युनिष्टहरु पाखा लाग्छन् । निर्वाचन प्रणालीलाई भड्किलो नबनाउन र चन्दा नलिइकन चुनाव गर्ने अवस्था आउनुपर्छ । आचार संहिता मात्रै होइन यसलाई कडा कानुन नै बनाएर अगाडी बढ्नुपर्छ । त्यसैगरी अवको आवश्यकता भनेको प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी प्रमुख पनि हो । त्यो नारालाई पनि अव अगाडी सार्नुपर्छ ।
अव नेकपा एस माक्सवादी पार्टी देखिनुपर्छ अध्यात्मिक देखिनुभएन । जनता स्वतन्त्र छन् जनता आ आफ्नो धर्ममा विश्वास गर्न सक्छन् तर नेतृत्वमा अध्यात्मवाद हुनुहुदैन । एमाले अव आन्दोलनको पक्षमा छैन । एमालेले जस्तो निर्वाचन देखि निर्वाचन सम्मको राजनिति गर्नुहुदैन । जनताको पक्षमा देखिने गरी काम गर्नुपर्छ । समाजदावीमा प्रष्ट वर्ग दृष्टिकोण हुनुपर्छ सर्वहारा र श्रमजिवी वर्गिय दृष्टिकोण राखेर संस्थागत निर्णयमा विस्वास गर्ने र व्यक्ति कमिटि मातहत र कमिटिभित्र सामुहिक निर्णय हुनुपर्छ । बहुमतको निर्णय कार्यान्वयन र फरकमतलाई कदर गर्नुपर्छ । अहिले एमाले टुक्रा टुक्रा हुनुको कारण यहि हो । यी कुरामा हामी चुकेनौ भने नेकपा एस पक्कै सच्चा कम्युनिष्ट पार्टी बन्छ र यसको हालत एमालेको जस्तो कदापी हुदैन ।
अझै नेकपा एमालेमा तपाईजस्तै साथीहरु हुनुहुन्छ उहाँहरुलाई के भन्नुहुन्छ ?
एमालेमा अहिले दुई खालको पुस्ता छ । एक खालको पुस्ता एमालेमा कम्युनिष्ट आचरण सकियो भन्ने हुनुहुन्छ । ती साथीहरु एमाले छाड्नुहुन्छ , उहाँहरु आउने ठाउँ भनेको नेकपा समाजवादी नै हो । ढिलो चाँडोको कुरा हो । जसले समाजवाद के हो र कम्युनिष्ट कस्तो हुन्छ भनेर बुझनु भएको छैन उहाँहरु उतै बस्नुहुन्छ । एमालेमा समाजवाद रहेन भन्ने साथिहरु यतै आउनुहुन्छ । नेकपा समाजवादीले यतिमा हामी भिन्न छौँ भन्ने देखाउनु पर्छ । बैचारिक रुपमा माओवादी पनि अहिले स्पष्ट छैन त्यो हुनाले माओवादीबाट पनि साथीहरु नेकपा एसतिर आउनुहुन्छ । हाम्रो बाटो स्पष्ट र क्रान्तिकारी हुनुपर्यो ।
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी एकिकृत समाजवादीमा तपाई कुन भुमिकामा हुनुहुन्छ ?
पार्टी अध्यक्षले “तपाइलाई पोलिव्युरो सदस्यमा राख्ने निर्णय गरियो है ”भनेर भन्नु भएको छ । पार्टीको बैठक बसेको छैन । अहिले सक्रिय संगठनलाई मजबुत बनाउने अभियानमा छु ।
संगठन विस्तार र हामी फरक हौ भन्ने देखाउन नेकपा एसले अब के गर्छ ?
हामी फरक हौँ भन्ने देखिनुपर्यो त्यसको लागि दस्तावेज र व्यावहार दुवैमा देखिनेगरी काम गर्नुपर्छ । संगठनात्मक रुपले एमालेजस्तो गर्नुभएन । नेकपा एसले उदारताका साथ सबैको आशाको केन्द्रको रुपमा पार्टीलाई विस्तार गर्दै लान्छ ।
अव नयाँ ढंगले राष्ट्रलाई गोरेटोमा डोर्याउने गरी अघि बढ्नु पर्छ । जनपक्षिय प्रशासनयन्त्र तयार गर्नेदेखि लिएर शासकिय स्वरुपको परिवर्तन गर्ने सम्मको कुराहरु हामीले गर्न आवश्यक छ ।
अन्तमा के भन्नुहुन्छ ?
खासै भन्नु केहि छैन । एमालेमा बसेका साथीहरुलाई मेरो अनुरोध छ । अबसरकै लागी बसेकालाई त केहि भन्नुछैन तर कम्युनिष्ट पार्टी भनेर बस्नुभएको छ भने एमाले अव कम्युनिष्ट रहेन । समाजवादको नारा लिएको सच्चा कम्युनिष्ट पार्टी नेकपा एकिकृत समाजवादी हो । यता आउनुहोस अवको कम्युनिष्ट आन्दोलन सँगै लडौँ ।
