इटहरीः इटहरी नगरपालिका वडा नम्बर १६ मा रजिस्ट्रार कार्यालय रहेको किसान कल्याण बचत तथा ऋण सहकारी संस्था पुग्दा कुनै बैंकको मुख्य कार्यालय पुगेको जस्तै भान हुन्छ ।
हुन त वित्तीय पहुँच नभएका जनताको लागि कतिपय सहकारीहरु बैंक मात्र होइन राष्ट्र बँैक नै हुन् भनौँ । कतिपय ठाउँमा सरकार तथा अभिभावक नै पनि भएका छन् बचत तथा ऋण सहकारीहरु । गाउँ गाउँमा वित्तीय साक्षरता पुर्याउन अझै पनि राष्ट्रिय स्तरका बैंकहरु नगएको ठाउँमा सहकारीहरु नै त्यहाँका बैंक हुन् । सभ्य र सालिन स्टाफ, झन्झटमुक्त क्यास काउण्टर, उच्चस्तरीय पार्टेसन, भौतिक सुविधाले सम्पन्न भएको किसान कल्याण बचत तथा ऋण सहकारी संस्था यस क्षेत्रका सहकारी अभियन्ताहरुको लागि उच्चस्तरीय नमुना हो ।
सुनसान इटहरीमा कुनै बेला किसानहरुको ठुलो समूह थियो तर आपतविपत पर्दा ऋण चलाउने मेलो थिएन । थिए र ठूलाबडा साहु महाजनहरु थिए । जहाँ उनीहरुको हाइकमाण्ड चल्थ्यो । उनीहरुकै चर्को ब्याजमा ऋण चलाउनु पर्दा आजित भएका थिए इटहरी र यो क्षेत्रका किसानहरु । हो, त्यसैबेला २०५३ साल कार्तिकमा अनौपचारिक बचत गर्न भन्दै ३४ जना किसानले ५० रुपैयाँका दरले १७ सय रुपैयाँबाट सुरु गरेका रहेछन् किसान कल्याण कोष । यसरी निरन्तर झण्डै ५ वर्ष बचत गरेपछि २०५८ भदौ महिनामा डिभिजन सहकारी कार्यालयमा दर्ता भएर औपचारिक बचत तथा ऋणको कारोबार गरेको रहेछ किसान कल्याण बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लिमिटेडले । संस्था सुरु हुँदाका बखत आफूहरुसँग ३ लाख रुपैयाँको हाराहारीमा पूँजी रहेको संस्थाको भनाइ छ । अहिले किसान कल्याण हुर्केको छ । पूँजीकै हिसाब गर्ने हो भने साउन मसान्तसम्म यो संस्थासँग ९३ करोड रुपैयाँ बराबरको पूँजी परिचालन भइसकेको छ । चालु आर्थिक वर्षभित्र संस्थाको पूँजी १ अर्ब १२ करोड रुपैयाँ पुर्याउने लक्ष्य रहेको संस्थाका व्यवस्थापक झलेन्द्र दाहाल बताउँछन् ।
किसान कल्याणसँग पनि बैंकहरुका शाखा कार्यालयजस्तै सेवा केन्द्रहरु छन् । जहाँ बैंकहरु नपुगेर जनताहरु वित्तीय ज्ञान पुर्याउन सकेका छैनन,् त्यहाँ किसान कल्याणले उपस्थिति जनाएको रहेछ । किसान कल्याणका अहिले बराहक्षेत्र नगरपालिका वडा नम्बर २, बराहक्षेत्र नगरपालिका वडा नम्बर ७, बराहक्षेत्र नगरपालिका वडा नम्बर ९ , इटहरी उपमहानगरपालिका ६, इटहरी ८ पूर्वी गैसार, इटहरी १२ खनार र रामधुनी नगरपालिका झुम्कामा गरी ७ वटा सेवा केन्द्र रहेछन् । रजिस्ट्रार कार्यालय भने इटहरी १६ बालग्राममा छ किसान कल्याणको । त्यसो त किसान कल्याणले इटहरी उपमहानगरपालिकाका सबै वडा, रामधुनी नगरपालिकाका सबै वडा,बराहक्षेत्र नगरपालिकाका वडा नम्बर ११ बाहेक सबै वडा, इनरुवा नगरपालिकाका ७, ९ र १० बाहेक सबै वडा र गढी गाउँपालिकाका वडा नम्बर १ भरि आफ्नो कार्यक्षेत्र हुनेगरी बचत तथा ऋणको काम गर्ने अनुमति पाएको छ ।
नेपालको सहकारी ऐनलाई टेकेर न्यूनतम १०० रुपैयाँको १ कित्ता शेयर किनेर सदस्य बन्न सकिने भएकाले सहकारीहरुले साना किसान तथा व्यवसायीका लागि वित्तीय पहुँच पुर्याउन ठूलो भूमिका खेलेका हुन्छन् । किसान कल्याणमा पनि शेयर सदस्य बन्न सदस्यता शुल्कसहित न्यूनतम नौ सय रुपैयाँ भए सदस्य बनेर वित्तीय सेवा लिन सकिने रहेछ । यो संस्थाले नियमित बचत गर्ने सदस्यलाई निक्षेपमा ३ प्रतिशतदेखि लिएर आवधिक बचत कार्यक्रममा ९ दशमलव ७५ प्रतिशतसम्म ब्याज दिने गर्दो रहेछ । उता, कर्जामा भने १० प्रतिशतदेखि १४ दशमलव ७५ प्रतिशतसम्म ब्याज लिने गरेको व्यवस्थापक दाहाल बताउँछन् । तर नियमित रुपमा किस्ता तिर्ने ऋणीलाई भने १ प्रतिशत ब्याज छुट हुने नियम रहेछ किसान कल्याणको ।
कतिपय सहकारी संस्थाहरुले कर्जामा चर्को ब्याज लिने तथा आफ्ना शेयर सदस्यको पैसा कुम्ल्याएर भाग्ने गरेको अवस्थामा किसान कल्याण भने आर्थिक गतिविधिसँगै आफ्ना शेयर सदस्यलाई वित्तीय साक्षरताका कार्यक्रमसमेत गर्दै आइरहेको रहेछ । बचत कसरी र किन गर्ने ?, ऋणलाई कसरी सहि ढङ्गले परिचालन गर्ने ?, बचत नगर्दा अथवा बचतलाई दुरुपयोग गर्दा के हुन्छ ? परिवार चलाउन के गर्ने ? जस्ता विषय लिएर तालिम तथा साक्षरता अभियानसमेत आयोजना गर्ने गरेको रहेछ किसान कल्याणले । त्यति मात्र नभएर हरेक वर्ष जेष्ठ नागरिकहरुलाई मातापिता सम्मान कार्यक्रमसमेत आयोजना गर्ने अनि बेलाबेलामा स्वास्थ्य शिविर, रक्तदान, वृक्षारोपणजस्ता कार्यक्रम पनि किसान कल्याणले गर्ने गरेको छ ।
सामान्यतया नियमिति बचत गर्ने सदस्यलाई सानो कर्जामा धितोको आवश्यकता पर्दैन तथापि ठुलो कर्जाको लागि धितो अनिवार्य नै चाहिन्छ । कोरोना महामारीका कारण समयमा उठ्न नसकेको कर्जाको सीमा ५ प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको व्यवस्थापक झलेन्द्रको भनाइ छ । कोभिड १९ को महामारीभन्दा पहिला ३ प्रतिशतभन्दा तल रहेको उक्त सीमा अहिले भने केही बढेको दाहालले हामीलाई बताए । ३४ जनाको समूहले सुरु गरेको किसान कल्याणमा अहिले जम्मा १४ हजार ७ सय ५९ जना शेयर सदस्य रहेछन् । जसमध्ये पुरुष ५ हजार ९ सय ५० जना, महिला ८ हजार ७ सय ८५ जना र संस्थागत सदस्य २४ जना छन् ।
अघिल्लो आर्थिक वर्षमा मात्र यो सँस्थाले जनता बचत तथा ऋण सहकारी संस्थालाई आफ्नोमा गाभेको रहेछ । त्यसो त अहिले इटहरी उपमहानगरभित्र मात्र ५ सयको हाराहारीमा सहकारी संस्थाहरु छन् । यीनीहरुको अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा पनि थुप्रै छ । यसलाई नियन्त्रण गर्ने सरकारी निकाय भने खासै जागरुक देखिँदैन । पहिला नियामक निकायको काम गरिरहेको जिल्ला सहकारी बोर्ड हटेदेखि नगर, प्रदेश र कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयमार्फत् नियमन हुने बचत तथा ऋण सहकारी संस्थाहरुलाई छुट्टै कानूनको आश्यकता रहेको किसान कल्याणका व्यवस्थापक झलेन्द्रको भनाइ छ ।
दिनदिनै आकारमा वृद्धि भइरहेको संस्थालाई प्रविधिमैत्री बनाउँदै सदस्यहरुको उद्यमशीलता कार्यक्रमका साथै स्वरोजगारका कार्यक्रममा जोड दिने भावी कार्यदिशा रहेको व्यवस्थापक दाहाल सुनाउँछन् । यसअघिबाटै मोबाइल बैंकिङ्ग सुरु गरिसकेको यस संस्थाले चाँडै नै क्युआर कोडमार्फत् भुक्तानी गर्ने तथा एटीएम लगायतको सेवा थप गर्नेसमेत योजना बुनेको रहेछ ।
