कृष्ण जन्माष्टमीको भोलिपल्ट गाउँमा भीडभाड थियो । अलि सन्चो थिएन । घाँटी दुखिरहेको थियो । ज्वरो पनि आउलाजस्तो भइरहेको थियो ।
स्कुल लाग्ने भएकाले जानलाई हतारहतार तयार हुँदै थिए । गाउँमै मेला छ के विद्यार्थी आउलान् र ? आज पनि । मनमनै सोचेँ । फेरि एकछिन हाजिर हुन त जानै परो । कृष्ण जन्माष्टमीको दिन र भोलिपल्ट जहिले पनि मेला लाग्छ । स्थानीय राजवंशी, थारु समुदाय मिलेर प्रत्येक साल मेला लाउँछन् । माटोको मूर्ति प्रतिस्थापन गरेर धुमधामसँग मनाउँछन् ।
राधाकृष्णको युगल मूर्ति हेरिरहूँजस्तो कलात्मक हुन्छ । विभिन्न शृङ्गारको साधनले मूर्ति मनमोहक भएको हुन्छ । तोरण र कागजका फूलहरू सजाएको हुन्छ । नरिवलको हाँगालाई विशेष प्रकारले बुनेर गेट बनाइएको हुन्छ । राजवंशी र थारु समुदायले गर्र्ने यो पूजामा हामी पनि सरिक हुन्छौँ । जन्माष्टमी प्रत्येक घरबाट चन्दा उठाएर मनाउँछन् ।
के केटाकेटी, के अधबैंसे, के बुढाबुढी, सबै रमाइरहेका हुन्छन् । रातभरि माइक घन्काएर सुत्न दे’का भए पो ! नाच्न पनि कति सकेका होलान्? फेरि भजन कहाँ हो र ? फिल्मको गीत पो लाएको हुन्छ । पूरै डिस्को, हल्लाखल्ला खालको । एक्लै फतफताउँदै छिटोछिटो लुगा लगाएँ । स्कुल जानलाई फटाफट निस्कँे । अहिले पनि माइक बजिरहेको थियो ।
झण्डै १० बज्न आँट्दा स्कुल पुगँे । स्कुलमा फूलबारी लगाएदेखि वातावरण रमणीय भएको छ । चमेली फूलको मीठो सुवास चारैतिर मगमगाइरहेको थियो । कक्षापछाडिको आफ्नोआफ्नो फूलबारी छुट्याइदिएको हुनाले विद्यार्थीहरू खुब स्याहार गर्थे । राम्रो फूलबारी पार्नेलाई स्कुलले पुरस्कारको व्यवस्था पनि गरेको थियो ।
नमस्कार! नमस्कार भन्दै म अफिस कोठातिर गएँ । सबैले अभिवादन आदानप्रदान ग¥यौँ । सुनसान थियो । ‘आज के विद्यार्थी आउलान् र म्याम ?’ सागर सरले भन्नुभयो ।
‘त्यही त मलाई पनि त्यस्तै लाग्दैथियो ।’
‘दुई÷चार जना मात्र आएका छन् । घर जाओ भन्दिए हुन्छ’, चन्दा मेमले थप्नुभयो ।
‘हेड सरले के भन्नुहुन्छ पर्खिउँ न एकछिन्’,भन्दै मैले गेटतिर हेरेँ । परबाट हेडसर पनि आउनु हुँदैथियो ।
हामी सबैले अभिवादन ग¥यौँ । ‘आज पनि आएनन् है विद्यार्थी’, सोध्नुभयो हेडसरले । ‘अहिले त लाग्दैन नि मेला ? राति न लाग्छ, त्यही पनि आउँदैनन् स्कुल, अब के गर्नु र ?’ हेडसरले फेरि थप्नुभयो ।
‘त्यही त अब बेन्च डेस्क र पाटीलाई पढाउने होइन होला ?’
‘त्यही त ! जाउँ हामी पनि दर्शन गरेर आआँै’, सागर सरले सबैलाई भन्नुभयो । सबै पूजा स्थलतिर लाग्यौँ ।
प्रचण्ड भदौको गर्मीमा सिमसिम पानी परिरहेको थियो । हाम्रो धार्मिक मान्यता अनुसार पनि कृष्णाष्टमीको दिन या भोलिपल्ट पानी पर्छ । स्कुलदेखि नजिकै थियो पूजास्थल । सबै गयौँ । माइक जोडले घन्किरहेको थियो । महिलाहरू पूजा गरिरहेका थिए । धेरै हाम्रा विद्यार्थी त त्यहीँ डुलिरहेका थिए ।
संस्कृतिसँग जोडिएको कुरो प¥यो । किन स्कूल नआ’का भन्न पनि सकिएन । फेरि मैले पढाउन थालेदेखिनै थाहा पाएको छु । यहाँका नानीहरू जति गरे पनि यी २ दिन स्कुल आउँदैनन् । सानासाना नानीहरू दर्शन गर्न आउनेलाई टीका लाइदिँदै थिए । हामीले पनि पालैपालो भेटी चढाएर दर्शन ग¥यौँ । मीना र सरलाले लाइदिए सबैलाई टीका ।
‘ए, यिनीहरूको यहाँ दरो ड्युटी रहेछ र पो स्कुल नआएका रहेछन्’, भनेँ मैले । तिनीहरू मुसुक्क हाँसेर लजाएजस्तो गरे । पण्डितजीले सबैलाई एकएक ओटा केरा प्रसादको रूपमा दिनुभयो । अरुसर म्यामहरूले खानुभयो मैले चाहिँ घाटी दुखेकोले खाइनँ । हातैमा बोकिरहेँ ।
‘कति मिठो सुगन्धित धुप र’छ ! चन्दा मेमले भन्नुभयो । पण्डाल पनि भव्य बनाइएको र’छ’, सरले फेरि भन्नुभयो । अगाडि किराना पसल थियो । भावना दिदी पसलबाट हामीलाई हेरिरहनुभएको थियो । सर र म्यामहरू स्कुलतिर लाग्नुभो । म भने भावना दिदीसँग गफिनलाई हेडसरसँग अनुमति मागेर एकछिन बसेँ । लीला राजवंशी दिदी पनि दोकानमा बसेर हाँसिरहनुभएको थियो ।
‘नमस्कार ! आरामै हुनुहुन्छ दिदी ।’
‘आरामै ! आज कोही विद्यार्थी गएनन् होला स्कुल ! मिसहरूलाई फुर्सद भएछ नि ।’
‘त्यही त । राति त भीड थियो होला नि दिदी ! म त सन्चो नभएर हेर्न पनि आउन सकिनँ ।’
‘भीड थियो नि । डान्स प्रतियोगिता गरे । थाल डान्स, धुपौरो डान्स, कति रमाइलो थियो ।’
‘ए यसपाली छुट्यो मेरो ।’
‘कति रमाइलो थियो । अरु दोकानेहरूको पकौडी, आलुचप, जुलेबी कति बिक्री भयो अरे ? मेरो पसलको आइसक्रीम पनि सबै सकियो’, भावना दिदीले भन्नुभयो ।
‘खानेकुराको स्वाद त केटाकेटीले पो लिन्छ त ? हामी त खाली हेर्ने मात्रै हो । सारै राम्रो नाच देखा’को थियो ।’
‘हेर, छुटिहालेछ निमिसको’, थप्नुभयो लीला दिदीले ।
‘हामी त कहाँ खान सक्छौँ र ? भीडमा उभिएर पनि कहाँ हेर्न सक्छौँ र ? रमाइलो केटाकेटीलाई हो । अलि शीतल भएकाले दिउँसै भीडभाड बढ्न थालेको थियो ।
हामी गफ गर्दै गर्दा दुइटी सानी नानीहरू कुदेर पसलमा आएर चीजबल मागे ।
‘कति रुपियाँ खालको ।’
‘पाँच रुपियाँ खालको ! दुईटा ।’
भावना दिदीले दिनुभयो । तिनीहरू त्यहीँ एक छेउमा बसेर चीजबल्स खान थाले । मैले तिनीहरूलाई हेरिरहेँ । हातमा बोकिरहेको प्रसादतिर हेरेँ । यी नानीहरूलाई पो खान दिनु प¥यो ।
‘लु खाओ नानीहरू यो प्रसाद बाँडेर ।’गाह्रो माने ती दुबै छेउमा आउन ।
‘लु आओन के भयो ? आज स्कुल गएनौ ?’
‘अनि मेला छ नि त’, एउटीले भनी ।
लीला दिदीले राजवंशी भाषामा भनिन्,‘खो न गुदी !’
एउटीले अँध्यारो अनुहार लगाई । प्रसाद समाउन पनि मानिन । अर्कीले हत्तपत्त समाई अनि भनी, ‘यो खान्न यसको ममीले मार्नुहुन्छ ।’
‘किन नि उसलाई ममीले मार्नुहुन्छ ? के खोकी लागेको छ ? सोधेँ फेरि मैले ।
‘यिनीहरू यो भगवानको पूजा गर्दैनन् । चर्च जान्छन् । अर्कै धर्म मान्छन् नि त, त्यसैले प्रसाद पनि खाँदैनन्’, उसकी साथीले एक सासमा भनी । सानी साथीको कुरा सुनेर म छक्क परँे ।
‘अनि केरा खाँदा के हुन्छ र ? खाऊ न नानी’, मैले फेरि भनेँ ।
‘यल्ले ममीलाई भन्दिन्छे नि त ।’ उसले दिक्क मानेको स्वरमा साथीतिर देखाउँदै भनी ।
भन्दिन्छ्यौ त साथीले खाँदा ? नभन्देऊ ल !’ मैले भनेँ । उसले भन्दिनँ भनेर टाउको हल्लाई ।
‘अँ ! होला भन्दिहाल्छे यल्ले !’उसकी साथीले भनी । उसलाई केरा खान पनि मन लागेको थियो साथै डर पनि लागेको थियो ।
साथीले ‘भन्दिनँ हौै !’ भन्दै आधी भाँचेर खान दिई । उसले लजाउँदै, अलिअलि डराउँदै हात थापी अनि लिईराखी हातमा ।
लीला दिदीले फेरी हकारेजस्तो गरी उसको भाषामा । सानी नानीले चारैतिर हेरी अनि तासेर क्वाप्प खाई । आखिर केटाकेटी न हो कहाँ मान्थ्यो र उसको मन ?डराइडराई भए पनि प्रसाद खाई ।
‘तिमीलाई पूजा गर्न मन पर्छ हो ?’ मैले सोधँे । टाउको मात्र हल्लाई । केही बोलिन। दुवै कुदेर पूजा गरिरहेको ठाउँमा गए ।
हिन्दू साथीले टीका लगाई अर्की छेउमा उभिइरही । एक छिनपछि दुवै जना टीका लगाउने ठाउँमा उभिए । मैले तिनीहरूलाई हेरिरहेँ ।
‘कहाँ घर हो ती सानी नानीको’, सोधे मैलेँ ।
‘ऊ त्यो क्या मिस सुधनलालको नातिनी । हाम्रो जातिको राजवंशी हो । पोहोर भर्खर कुन धर्म लिएको अरे’,लीला दिदी एक सासमा बोलिन्,‘अब हाम्रो राजवंशीको केही पनि मान्दैन अरे । अर्कै खालको पूजा गर्छ । आइतबारसधैँ चर्च जान्छ ।
अस्ति क्रिसमसको बेला पनि कता इण्डिया गएर आयो । पोहोर उसको आमा मर्दा पनि हाम्रो पाराले गरेन । केटाकेटी त अब रमाउँछ नि । हाम्रो पनि नाता पर्छ । सबै एकै ठाउँमा त छाँै नि । कति नजा भन्छ कहाँ मान्छ र केटाकेटीहरू त ? यो आज बिहानैदेखि यहीँ छे ।’
‘अनि सबै परिवार क्रिस्चियन भएका छन् र ?’ सोधँे मैले ।
‘होइन यो माइलो छोरा मात्र । मान्छेहरू आफ्नो राजवंशीको कुलले मानिआएको धर्म छोडेर किन अर्को धर्म मान्छ मिस ? हामीलाई पनि कति फकाउन आउँछ तर हामी त त्यस्तो मान्दैन’,लीला दिदी एकोहोरो बोलिरहिन् ।
अक्षरसम्म लेख्न नआउने उनमा आफ्नो जाति, धर्म र संस्कृतिप्रतिको प्रेम देखेर म नतमस्तक भएँ ।
हामीले ती अघिका नानीहरूलाई हेरिरह्यौँ । दुवैले दर्शन गर्न आउनेहरूलाई टीका लगाइरहेका थिए । एकछिन खालि भयो कि त्यो क्रिस्चियन नानीले टीका हातमा उठाउँथी । निधारसम्म लान्थी । लाएजस्तो गरेर औंलाहरू चलाउँथी । अनि फेरि थालमा अक्षता झार्थी । धेरै चोटि उसले त्यसो गरिरही ।
‘एउटा विदेशी चाहिँ नेपाल आयो भने टीका लगाउँछ तर नेपाली चाहिँ क्रिस्चियन भयो भने टीका लगाउँदैन किन होला मिस ?’ भावना दिदीले मतिर हेरेर सोधिन् ।
हामीलाई खै यो के भएको हो । आफ्नो धर्म संस्कृति छोडेर कता जान लागिरहेका छौँ । मैले त केही सोच्न सकिरहेकै छैन ।
ती सानी नानी कुण्ठित मन लिएर रमाइरहेकी थिइन् । कहाँ निस्फिक्री खुल्न सकेकी थिइन् र ? म चाहिँभावना र लीला दिदीसँग बिदा मागेर स्कुलतिर लागेँ । ती सानी नानीलाई सम्झेर मेरो मन दिनभर अमिलो भइरह्यो । शिक्षक भएर पनि शिक्षा दिन नसकेकोमा आफैँदेखि दिक्क लागिरह्यो ।
