–जनकऋषि राई (चाम्लिङ)
उनले छोरालाई ‘नमस्ते’ गर्न लगाउ“दा मेरो पहिलो उपस्थिति थियो, त्यो घरमा । त्यो उपस्थिति पनि उनैले कर गरेर भएको हो । सा“च्चै भन्ने हो भने म पनि चाहन्थेँ कि उनले मलाई उसको घर लान कर गरून् र म उनको घर जान सकू“ । त्यसपछि मेरो उपस्थिति त्यस घरमा निरन्तर रहोस् ।
उनले मलाई घर लान किन मरिहत्ते गरिन्, म उसको मनोविज्ञान बुझिरहेको थिए“ । सायद, उनले पनि बुझेकी थिइन् होला चिनजान नै नभएको एक्लो घरमा म किन आउन राजी भए“ ।
हाम्रो भेट खासै पुरानो पनि होइन । अझ भनौँ न चिनेको नै महिना दिनमात्र भएको थियो । महिना अगाडिसम्म देखादेख पनि थिएन । सात पुस्ता केलाउ“दा पनि कुनै साइनो सम्बन्ध नपर्ने । तर, घनिष्ठ बनिसकेका थियौं, एउटा मनोविज्ञानले ।
मैले उनको छोराको शल्यक्रियामा रगत दिएर सहयोग गरेको थिए“ । त्यसबेला रक्त सञ्चार सेवामा रगत अभाव थियो । चोकको क्लबले मेरो मोबाइल नम्बर दिएपछि उनले मस“ग रगतको याचना गरेकी थिइन् । रगत अभावको समयमा मैले दिएको रगतले उनको छोराको ज्यान पनि बचेको थियो ।
भन्न त त्यसबेला नै भनेकी थिइन्, ‘तपाई“ले रगत दिनुभयो अब त तपाइर्“ पनि त्यसको बुबा बन्नुभो ।’ निकै कर गरेर एक बोतल बियर खान लगाएर फलपूmल किनेका झोला मेरो हातमा थमाइदिएकी थिइन् । यही नै हो महिना दिन अगाडिको भेट । त्यसपछि फोनमा कुराकानी हुने गथ्र्यो । श्रीमान् विदेशमा भएको, अहिलेसम्म घरखर्च नपठाएको, आपूm पनि विदेश जान लागेकाले पासपोर्टसम्म बनाएको कुरा आदि ।
ò ò ò
आज पहिलो उपस्थिति हो मेरो त्यस घरमा । बेलुकीको खाना खानेगरी बोलाएको हुनाले अलि साँझ पारेर कोठामा पुगेको थिए“ । बोलाएको समयभन्दा आधा घण्टा ढिलो गरेर पुग्दा उनको कोठाको बत्ती बलिसकेको थियो । त्यो हाम्रो पहिलो औपचारिक भेटमा मलाई पत्याएकी थिइनन् रे म अविवाहित भन्ने कुरा ।
उनले ढोकाबाटै भनिन्, ‘भाउजूले आउन दिनु भएन कि क्या हो ?’ मलाई के लाग्यो भने उसले यो कुरा उनीस“गै डेरा गरी बस्ने उनका छिमेकीलाई सुनाउनको लागि पनि थियो कि ? उनको घरमा बेलुकी अविवाहित केटा आउनु छिमेकीको लागि फुर्सदमा गफ गर्ने मेलो बन्थ्यो । ंंंंंंंंंंंं
शायद, यही भएर पनि उनले मेरो ढिलो अनुपस्थितिलाई भाउजूस“ग जोडेर सम्बोधन गरिन् । यसो गर्दा छिमेकीलाई ‘कइरन’ हुन्थ्यो हाम्रो साइनोको ।
मैले रगतमात्र दिए“ तर देखेको थिइनँ उनको छोरा कस्तो छ ? उनले छोरालाई बोलाइन् र भनिन्, ‘नमस्ते गर, अङ्कललाई ।’ ५ वर्षको छोरो दौडेर आयो । र, आमास“ग ढेसिएर लाज मानीमानी उभियो । बालक स्वभाव उसले आप्mनै लयमा जिब्रो निकाल्दै आमाको लुङ्गीको फेर समातेर लुकेर हे¥यो । अह“, तर नमस्ते गरेन । उनी मतिर हेरेर भन्दै थिइन्, ‘हेर्नु न दाइ, यो त जङ्गली छ । मान्छे नै नदेखेजस्तो ।’
मैले ‘जङ्क फुड’ को पोको नानीलाई दिए“ । आमाको लुङ्गीको फेरबाट नै आफूलाई लुकाउ“दै नानीले मेरो हातबाट पोको थुतेर लग्यो । उसले यति छिटो त्यो पोको थुत्यो कि मैले अनुमान नै गरेको थिइनँ । नानी पोको बोकेर दौडँदै बाहिरियो । मलाई उसको थुताइ मजा लाग्यो एउटा बालसुलभ व्यवहार । म पनि सानोमा एकदमै लजालु थिए“ रे । आमाले भन्नुभएको पाहुना आउ“दा साइनोअनुसार ढोगेर भागिहाल्थेँ रे । पाहुनाले ल्याइदिएको खानेकुरा भाइलाई थाप्न पठाउ“थे रे । मलाई मेरो पुरानो कुराको सम्झना गराइदियो उनको नानीले । नानी दौडेर बाहिर गएपछि अलिक जिस्किने पारामा भनिन्, ‘ऊ..ऽ..ऽ...त्यस्तो पो छ है तपाई“को छोरो ।’ उनी पनि हा“स्दै बाहिरिइन् । अनुभूत गरिन् होला, नबोल्ने कुरा बोले“ भनेर ।
झ्यालमा झुण्डाएको फोटो हेरेर अनुमान गरे“–फोटो श्रीमान्श्रीमतीको हो । नानीस“ग ठ्याक्कै अनुहार मिल्दोरहेछ, उनको श्रीमान्को । मैले वातावरण मेरो अनुकुल बनाउनको लागि जिज्ञासा राखेँ, ‘नानीको बाउ उहा“ नै हो भन्ने कुरामा दुई मत छैन । अनुहार ठ्याक्क मिल्छ ।’
‘त्यो फटाहास“ग अनुहार मिले पनि त्यसको जस्तो बिहोरा नमिलोस् मेरो छोराको ।’
यसरी ‘त्यो’ शब्द भनेर सम्बोधन गर्दा उनीहरूबीच सम्बन्ध राम्रो नभएको अनुमान गरे“ । २ वर्ष भयो रे श्रीमान् विदेशिएको, २ वर्षमा ४ पटक गरेर जम्माजम्मी १ लाख ३५ हजार पठाइदिएको रे इत्यादि । उनी भन्दै थिइन्, ‘नानीलाई पढाउनुप¥यो, घरभाडा तिर्नुप¥यो, दुःख बिराम पर्छ त्यसको १ लाखले पुग्छ ? कति दुःख खपेर बसेको छु ।’
उनी मेरो अनुहारमा हेरेर अलिक लजाएजस्तो गरी मुसुक्क हा“सिन् । यो हाँसो उनी आफँैले बोलिसकेको ‘कति दुःख खपेर बसेको छु’ भन्ने शब्दपछिको मौनतालाई तोड्नको लागि थियो । किन हा“सिन् ? भन्ने कुरा पहिले त बुझिनँ । पछि अनुमान गरें, उनले बोलेको ‘कति दुःख खपेर बसेको छु’ भन्ने शब्दले उनलाई बढी लज्जाबोध गराएको थियो । शायद, त्यही भएर पो हा“सेकी हुन् कि ?
ò ò ò
‘उहा“ नै त हो नी मेरो छोरालाई रगत दिने ।’ उसले पल्लो कोठाको अधबैंसे महिलास“ग मलाई चिनाइदिई । मैले नमस्ते गरे“, ती महिलाले पनि उसैगरी फर्काइन् । दुईबीच अलिक टाढाको साइनो अनुसार सासू–बुहारी पर्ने रहेछ । ती अधबैंसे महिलाको सम्बोधनबाट थाहा पाए“ ।
ती महिलाले भनेकी थिइन्, ‘हेर्नु न नानी, भतिजो विदेश गएको खोजखबर पनि छैन । यस्तो बेला धन्न मेरो नातिको जीउ जोगाइदिनु भयो ।’ पहिलो आगमन भनेर होला मेरो लागि बियर ल्याइदिएकी थिइन् । मैले पनि हार्दिकता साट्न अर्काे गिलास मागेर अधबैंसे महिलालाई पनि दिए“ । ती महिलाले ‘पर्दैन’ भन्दै थिइन् ।
अधबैंसे महिलाले मेरो बारेमा यतिधेरै सोधखोज गरिन् कि मैले त्यसरी सोधखोज हुन्छ भनेर कल्पना नै गरेको थिइनँ । उनी कुराकानीको सिलसिलामा यो पनि भन्न छुटाउ“दैनथिइन् कि ‘मेरो त बानी नै यस्तो हो, नरिसाउनू है ।’
मैले ती महिलालाई शुरुमा त ठाने“ यी त हनुमानढोकाको केरकार शाखाको हवल्दार हुन् कि क्या हो ? तर, जतिबेला उनले कुरा गा“ठो पारिन् त्यसपछि भने मेरो सारा शङ्का हट्यो । मैले त सोचेको थिए“ यी महिलाले श्रीमान् नभएको घरमा आउनुको उद्देश्यलाई शङ्का गरेर सोधेको होलाजस्तो लागेको थियो । कुरालाई गा“ठो पार्दै भनेकी थिइन्, ‘हेर्नु न नानी, के पर्छपर्छ परदेशको माम्लो ? तपाई“ खोटाङकै ‘रोदुङ’१ रहेछ, मेरो माइती पनि खोटाङ नै हो । मेरो माइतीगाउ“को मान्छे भएपछि नानी त मेरो माइती नै हो नि ।
केही सारोगारो प¥यो भने तपाई“लाई सम्झन्छौ है ।’ ती महिलाले अनेक सोधेर साइनो लाउन खोजे पनि साइनो नपरेपछि मलाई ‘गाउँले माइती’ भनिन् ।
मैले पनि किराती संस्कार अनुसार नै ‘नाना’२ मानेँ र नमस्कार गरेँ । नाना भन्दै हुनुहुन्थ्यो, ‘बाटोमा भेट्दा बोल्नु है नानी ।’
राति ९ बजेसम्म गफिएर बस्यौं । त्यसबेलासम्म ती अधबैंसे महिला आप्mनो कोठामा गइसकेकी थिइन् । म पनि बिदा मागेर जुत्ता लगाउ“दै थिए“, बिजुली गयो । उनले सुस्तरी भनिन्, ‘एकछिन बस्नु न । लाइन आएपछि जानू ।’
अधबैंसे महिला पनि मैनबत्ती बालेर बाहिर निस्कँदै भनिन्, ‘नानी लाइन पनि गयो, एकछिन बस्नू । लाइन आएपछि जानू ।’ त्यसपछि अधबैंसे महिलाले हकार्दै उनलाई भनिन्, ‘पारुको आमा, तिमी त कस्तो मान्छे, पाहुनालाई बाहिर राखेको ?’
‘उहा“ले जान्छु भनेपछि के गर्नु त ?’
‘त्यो त तिमीले पो जान्नुपर्छ । फेरिफेरि काम लाग्ने मान्छेलाई एकै पटकमा काबु बनाउ“छ ।’ मतिर हेरेर बोलिन्, ‘नानी, अहिलेको आईमाईस“ग नि सोमत नै हु“दैन ।’
मैले त्यसबेला थाहा पाए“, छोराको नाम पारु रहेछ । मेरो अनुमानमा पारुहाङ नाम होला सजिलोको लागि पारुमात्र भनिएको होला । नामको सवालमा बा“की थियो–सोध्ने कुरा । मैले अनेक गर्दा पनि उनले नाम भनेकी थिइनन् । ‘भेटमै भनौंला’ भनेर टारेकी थिइन् । आज भने नाम सोध्ने मौका जुरेको थियो ।
मैले नाम सोधेँ, उनले उसैगरी भनिन्, ‘किन चाहियो र नाम ? तपाई“लाई जे प्यारो लाग्छ त्यहि नै भन्नु नि ।’ वर्षाैंदेखिको निकटताजस्तो लाग्ने शब्दले मलाई अलिक बढी हौस्यायो । उनले चलाउ“दै गरेको मोबाइल थुते र नाम हेरे“, स्वस्तिका ।
उनले भनिन्, ‘अर्काको थुत्न त जान्ने हुनुहु“दोरहेछ ।’ उनले मलाई नानीको बुबा मानेको, श्रीमान्लाई त्यो भनेको, दुःख खपेर बसेको छु भन्दै हाँसेको तथा थुत्न जान्ने भनेको शब्दमा मैले ‘खाली ठाउँ’ देखिरहेको थिएँ । उनका सबै कुरामा मैले किन खाली ठाउ“ देखिरहेँ, म आफै अचम्मित छु । उनैले जानजानी खाली ठाउ“ छोडिदिएका हुन् कि मेरो अविवाहित मनोविज्ञानले मलाई त्यो खाली ठाउ“ देख्ने बनाएको हो, म अलमलमा परिरहेको थिएँ ।
म उनको मोबाइलको ‘म्यासेज’ हरू हेर्न ‘फोल्डर’ ओपन गर्दै थिए“, छेवैमा उभिएकी उनी मोबाइल तान्ने निहु“मा मस“ग ढेसिइन् । त्यो ढेस्याइ अलि अनावश्यक थियो । यद्यपि, मैले पनि दिन नमानेजस्तो गरे“, मैले त्यसो गर्नुको रोमाञ्चकता अर्कै थियो । शायद, हामीले एकअर्कालाई पढिसकेका थियौँ ।
उनी म्यासेज नहेर्न अनुरोध गर्दै मस“ग ढेसिइन् । म भने जसरी भए पनि म्यासेज हेर्ने आग्रहपूर्ण अडानमा थिए“ । मेरो आग्रहमा मादकताको अंश थियो, त्यसलाई स्वस्तिकाले पनि अनुभूत गरिन् होला । त्यसबेला म सबै संरचना छिचोलेर खुला मैदानमा आएको खेलाडी झैँ भएको थिए“ । कति सहजै प्राप्त भएको अवसर झैँ थियो, त्यो परिवेश ।
हाम्रो सासे बोली पल्लो कोठाको महिलाले सुन्छिन् भनेर उत्तिकै त्रसित थियौँ । मैले नै मोबाइल छोडिदिए“ । यही बेला बिजुली पनि आयो । उनी अझै मस“ग ढेसिएकी थिइन् ।
ò ò ò
उनले तिजको निम्तो भनेर बेलुकी फलाहार गर्न बोलाएकी थिइन् । रातो साडीचोलीले सजिएकी उनी क्यासेट लगाएर तीन चारजना साथीहरूस“ग नाच्दै थिइन् । पल्लो कोठाको नाना भने नाचमा उत्साह भर्न थपडी बजाउ“दै थिइन् । त्यो रमझम मैले बाहिरबाटै थाहा पाइसकेको थिएँ ।
गाउ“को माइती भाइ भएको हुनाले मैले नै नानालाई नमस्ते गरेँ । ‘मेरै कोठामा बस्नू नानी, यता त हल्ला छ ।’ स्वस्तिकाको कोठामा हल्ला भएकाले मलाई नानाले उनको कोठामा बस्न आग्रह गर्दै भनिन्, ‘ह्याख्यादा झारा ओदा हिङेइन्ने । त्यँदा कादिम–कासिपचु हिङे ।’३
‘प्रसाद खाँदै गर्नू है नानी ।’ यति भनेर नानाले मलाई एक्लै छोडेर स्वस्तिकाको कोठामा लागिन् । मैले सुनिरहेको थिएँ क्यासेटको गीतमा स्वस्तिकाले पनि लय थपिरहेकी थिइन् ।
ò ò ò
‘म विदेश जाने तपाई“ले के सहयोग गर्नुहुन्छ ?’ स्वस्तिकाले यो प्रश्न मलाई फोनबाट गरेकी थिइन् । म सामान्य कर्मचारी मान्छे, मैले जवाफ दिएको थिएँ ‘तिम्रो राजस्व सबै छुट गरिदिन्छु ।’
स्वस्तिका आफैले ‘तिमी’ भनेर सम्बोधन गर्नु भनेको हुनाले मैले उनलाई ‘तिमी’ नै भन्न थालेको थिए“ । म त्यो घरमा दोहोरिएर सातामा एकपटक कुनै पनि बहानामा पुग्थे“ । तर, कहिले पनि पारुले मलाई नमस्ते गरेन । उसले मलाई नमस्ते नगर्दा मैले कहिल्यै पनि नराम्रो ठानिनँ । उसको स्वभावलाई बाल सुलभ मनोविज्ञान ठाने“ । मैले धेरै कोशिश गरे पनि पारु मस“ग भ्mयाम्मिएन पनि । मैले दिएको खानेकुरा उसैगरी थुतेर लान्थ्यो र आमाको लुङ्गीको फेर समातेर मलाई लुकेर हेथ्र्यो । पारुको यो स्वभावलाई स्वस्तिकाले भन्थिन्, ‘नया“ बाउ भएकाले लाज लागेको होला, बोल्न ।’
हाम्रो निकटता एकापसलाई दिनमा एकपटक फोन गर्नैपर्ने दैनिकीजस्तो भएको थियो । जीवनको घोषित लयजस्तो लाग्ने यो क्रियालाई निरन्तरता दिन मैले धेरै साथीहरूसँग पैसा सापटी मागेर स्वस्तिकास“ग रेष्टुरेण्टमा खाजा खान गएँ । अत्तर छर्केर आफँैलाई किन सुगन्धित बनाए“ भनी सहकर्मीलाई आफैँले जवाफ दिन नसक्ने पनि भएको थिए“ । पासपोर्ट बनाउने भनेर स्वस्तिकालाई दिएको ५ हजार रुपैयाँ नफर्कने सापटीको सूचीमा किन पहिले नै राखे“ यो पनि थाहा छैन । मेरो चेतन मनले गरेको सबै क्रियाकलापको जवाफ मस“ग नै थिएन । म डुब्दै थिए“, स्वस्तिकाको जमेको गहिराइमा ।
ò ò ò
चिया पसलमा साथीहरूस“ग उभिएर कुराकानी गरिरहेको बेला गरेको नमस्तेले मलाई हतप्रभ बनायो । मैले सोचेको पनि थिइनँ, पारुले मलाई त्यसरी नमस्ते गर्छ भनेर । विद्यालय छुट्टी भएर साथीस“ग घर फर्कँदै गरेको पारुको यो नमस्तेले मलाई त्यसबेला अचम्मभन्दा बढी अप्ठ्यारो बनाएको थियो ।
मस“ग उभिएको साथीले भनेको थियो– ‘कस्तो ‘कल्चर्ड’ नानी रहेछ ।’
त्यस बेलुकी म सोचिरहेँ पारुको नमस्ते । हिजोको रातमात्र मैले स्वस्तिकालाई पुरुष हुनुको प्रमाण दिएको थिए“ । मध्यरातमा मैले प्राप्त गरेको विजयस“ग बेखबर पारु खाटमा शान्तस“ग निदाएको थियो । मन परेर नै बियरले गन्हाएको सासलाई स्वस्तिकाले त्यसबेला स्वीकारेकी थिइन् । र, उसको लोग्ने र मेरो अस्तित्वको भेद समाप्त पारिदिएकी थिइन् ।
हिजोको यो घटना नै पारुले नाङ्गो उतारिदिएजस्तो लाग्यो । उनले दिएको सम्मानले म सयौंपटक लछारिए । मेरो आत्माबोधले मेरो शरीरलाई आज ओडार मान्यो ।
मलाई पारुले नमस्ते गरेको कुरा मैले स्वस्तिकालाई सुनाइनँ ।
शब्दार्थ
१) एउटै जाति वा समुदाय
२) दिदी
३) परदेश हो सबै एकै ठाउँमा छौँ । त्यहाँ कामी दमाई पनि छ क्या ।
(प्रयोग भएका शब्द चाम्लिङ भाषाका हुन् ।)
