इटहरीः आजबाट नेपालको सुदुर पूर्वी नाकाको शहर काकरभिट्टामा कला साहित्य उत्सव हुँदैछ । २०६५ सालमा स्थापना भएको साहित्य अध्ययनको ‘लुज फोरम’ रिडर्स झापाको आयोजनामा हरेक दुई वर्षमा हुन्छ यो उत्सव ।
२०६७ सालमा पहिलोपटक आयोजना भएको उत्सवको चौथो संस्करण आजबाट शुरु हुँदैछ । तीन दिने उत्सवमा थिएटर, कविता वाचन बाहेक १७ वटा सेसनहरू चल्नेछन् कला साहित्य उत्सवमा । नेपालकै ‘नोटेड’ साहित्य उत्सव र प्रदेश १ को सबैभन्दा ठूलो साहित्य उत्सव हो कला साहित्य उत्सव । यसै परिप्रेक्ष्यमा रिडर्स झापाका अध्यक्ष तथा यो कला साहित्य उत्सवका ‘ब्रेन चाइल्ड’ उज्ज्वल प्रसाईँसँग प्रदेश पोर्टलका लागि विराट अनुपमले आज कुराकानी गरेका छन् । कुराकानीको सारांशः
आज कला साहित्य उत्सव हुँदैछ । के के छन् आजका आकर्षण ?
आज हामीसँग उद्घाटन सहितका विभिन्न ६ सेसनहरू छन् । सामान्य औपचारिक उद्घाटनसँगै हरि शर्माको प्रवचनबाट कार्यक्रमका सेसनहरू शुरु हुनेछन् ।
‘लोकतन्त्र र आलोचनात्मक चेत’ शीर्षकमा उहाँले प्रवचन दिनुहुनेछ । साथै आजै हाम्रो साहित्य उत्सवमा भारतबाट सहभागी तीन साहित्यकारका प्रस्तुति हुनेछन् । नेपाल भारत प्रबुद्ध समूहका भारतीय सदस्य तथा जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयका चर्चित प्रोफेसर महेन्द्र पी लामाले ‘भूराजनीतिक चिन्तन’ विषयमा आफ्ना कुराहरू राख्नु हुनेछ ।
‘साहित्यको दलन’ शीर्षक प्यानलमा प्यानलिस्ट भएर भारतकै नेपालीभाषी साहित्यकार सुधीर क्षेत्री सहभागी हुनु हुनेछ । यस्तै, समकालीन आख्यानमा वर्गचेत शीर्षक प्यानलमा भारतकै रेमिका थापाले बोल्नु हुनेछ । नेपालका चर्चित चिन्तक हरि शर्मादेखि साहित्यकार नयनराज पाण्डे, सम्पादक सुधीर शर्मा लगायतका व्यक्तित्वको सेसन रहनेछ आज ।
नेपालका अन्य साहित्य उत्सवभन्दा यो उत्सव कुन कोणमा पृथक छ?
अरूतिर सेलिब्रेटी ड्रिभन छन् । भारतको जयपुरको कुरा गर्दा जाबेद अख्तर छुट्दैनन् । हामी कन्टेन्ट बेस छौँ । कन्टेन्टमा हामी ध्यान दिन्छौँ । ‘राष्ट्रवाद’ भन्ने त ठुलै टपिक हो नि । ‘साहित्यको दलन’मा पनि हाम्रो सेसन छ । पर्यावरणदेखि बहिष्करणका कुराहरू पनि छन् । कला साहित्य उत्सव ‘क्राउड पुलर’ होइन, कन्टेन्ट बेस हो ।
कविता वाचन, थिएटर र चित्रकला बाहेक विभिन्न १७ सेसन छन् । अन्य सेसन शीर्षक सुन्दा सामान्य लागे पनि ‘पुरुषको मुक्ति कसरी’ भन्ने सेसन त अलिक फरक आयो । किन होला ?
पितृ सत्तात्मक विचारका कारणले महिलाहरू त पीडित छन् नै । साथमा पुरुषहरू पनि पीडित छन् । सधैँ महिलाका मात्रै कुरा गर्ने भन्दा यो विषयले मान्छेलाई आकर्षण पनि गरेको छ ।
भन्न चाहिँ तपाईंले ‘क्राउड पुलर’ होइन ‘कन्टेन्ट बेस’ भन्नुभएको छ । तर, १८ गते हरि शर्माको प्रवचनबाट शुरु हुने सेसनहरूमा २० गते राखिएका दुई सेसन सेक्सी देखिन्छन् । ‘पुरुषको मुक्ति कसरी’ र प्रदीप गिरीको ‘प्रेम र यौनः पहेँली अनेक’ नाम सेसन अन्तिम दिनका दुई अन्तिम सेसनहरू हुन । यी दुवै सेक्सी सेसनहरू क्राउड पुल गर्नै राखिएका होइनन् ?
त्यस्तो होइन (हाँस्दै) । सेक्सी होइन दुवै सेसन सिरियस हुन । प्रेम र यौन विषयमा प्रदीप गिरीजस्तो व्यक्तित्वबाट व्यवस्थित प्रवचन हुन्छ । प्रदीप गिरीको दैनिकी व्यस्त हुने भएकाले हामीले अन्तिममा उहाँको सेसन राखेको हो । यो अरू बेला भन्दा अन्तिममा राख्दै प्रदीप गिरीलाई सजिलो होला भनेर राखेका छौँ । पुरुषको मुक्ति कसरी भन्ने पनि सिरियस कुरा हो । मैले अघि नै भने पित्तृ सत्तामा महिलासँगै पुरुष पनि पीडित छन् । पुरुषको पनि मुक्ति हुनुपर्छ भन्ने कुरा सेक्सी होइन, सिरियस नै हो ।
सामाजिक सञ्जालमा गजललाई निषेध गरेको भन्ने आरोप देखिएको छ । खास के हो ?
गजल र गजलकारलाई हामीले निषेध गरेको होइन । हामी गजल विरोधी होइन । एकै कुरा दोहोर्याउने कुराले गजलमा अलिक असहज भएको हो । कविता वाचन छ । स्तरीय गजलले स्थान पाइहाल्छन् ।
चौथो संस्करणमा आएको कला साहित्य उत्सवका दुःखहरू के के हुन् ?
शुरुवातमा अरुतिर हेरेर हामीले सिकेको हो । काठमाडौँमा भयो झापातिर पनि गरौँ न भनेर हामीले शुरु गरेका हौँ । तर, मान्छेलाई बुझाउन समस्या भएको छ । कर्पोरेट हाउसमा पुगेर कोकाकोला कला साहित्य उत्सव वा रुस्लान कला साहित्य उत्सव नगर्ने हाम्रो सोच छ ।
त्यसो गर्दा प्रायोजनसँगै कन्टेन्टमा पनि कम्प्रोमाइज गर्नुपर्ने देखियो । हामीले यसलाई स्वतन्त्र गर्न खोजेका छौँ । तर, सामान्य सहयोग माग्न जाँदा पनि हामीलाई असजिलो भएको छैन । हाम्रो आफ्नै अफिस छैन । प्रभाव र रेस्पोन्स राम्रो छ । रिडर्सकै कारणले पठन संस्कृति बढाएका नयाँ पुस्ताले बताएका छन् । कर्पोरेट स्वाथ्र्थ नघुसाउँदा आर्थिक रूपमा भने समस्या छ ।
सहयोग लिने तर प्रायोजन नगर्ने भन्ने हाम्रो उद्देश्य हो । यसले हामीलाई गाह्रो पारेको छ । सहयोग माग्दा कविता वाचन गर्ने कार्यक्रमलाई किन ५ हजार दिनु भन्ने कुराहरू आएका छन् । मान्छेलाई हामीले बुझाउन सकेका छैनौँ । हाम्रो यो संस्करणको बजेटमा पनि समस्या भएको छ । अझै ४ लाख रकम आवश्यक बजेट भन्दा कम उठेको छ ।
पहिलो संस्करणको कला साहित्य उत्सव र अहिलेकोमा फरक के छ ?
शुरुवातमा हामीले सेसन र समयलाई ख्याल गर्न समस्या भयो । रातिसम्म पनि सेसन चलाउनुपर्ने स्थिति आयो । अतिथि र वक्ताहरू अत्यधिक धेरै हुनुहुन्थ्यो । पहिलो संस्करणमा नयाँ थियौँ । केही पनि कुरा राम्रोसँग गर्न सकेनौँ । आयोजकको रूपमा गाह्रो भयो । सिक्दै आयौँ । एक प्यानलमा तीन भन्दा वक्ता नराख्ने कुरा शुरु ग¥यौँ ।
मोडरेटरको अनावश्यक व्याख्या कम हुनुपर्ने कुरामा ध्यान दियौँ । वक्ताहरू स्टेजमा चढ्ने र भन्ने मात्रै नहोस् भन्ने कुरामा ध्यान दिन थाल्यौँ । हामीले विषयगत कुरामा ध्यान दिन केही गाइडलाइन्स तयार गर्यौँ । होमवर्क गर्याैँ । पहिलो संस्करणबाट हामीले व्यवस्थित हुन सिक्यौँ ।
आगामी संस्करणका लागि के के गर्ने सोच बनाउनुभएको छ ?
कला साहित्य उत्सवलाई स्थानीय अपनत्व बढाउन हामीले नयाँ संस्थाहरूसँग सहकार्य गर्न थालेका छौँ । यो पटक हामीले स्थानीय परिवर्तन थिएटर र देही आर्टसँग सहकार्य गरेका छौँ । चित्रकला, थिएटर हुँदै फोटो प्रदर्शनीसम्मका प्याकेज हामीले यो संस्करणमा दिएका छौँ । स्थानीय अपनत्व अझ ब्रोड बनाएर आगामी दिनमा अन्य संस्थाहरूसँग पनि सहकार्य गरेर अगाडि बढ्ने सोचेका छौँ ।
