धरान / धरान– ५, देउरालीकी ३२ वर्षीय भावना राईलाई १० वर्षअघि आफ्नो जीवनमा यो उखान ठ्याक्कै मेल खाएको अनुभव छ ।
स्कुल पढ्दापढ्दै कक्षा ९ मा प्रेम विवाह गरेपछि किशोर अवस्था (१६ वर्ष) मै भावना र प्रशान्त राईको जोडीलाई आर्थिक समस्याले पिरोल्यो । पढ्नुपर्ने बेला कमाउनुपर्ने बाध्यता आइप¥यो । श्रीमान्को मात्र कमाइले दुई ज्यान चल्न सजिलो भएन ।
एसएलसी (२०६२) पास भएपछि कलेज पढ्दै भावनाले एक मेनपावर कम्पनीको रिसेप्सनमा जागिर खाइन् । उनले काम गर्ने कम्पनीले वैदेशिक रोजगारीमा युवाहरूलाई वैधानिक प्रक्रियाबाट लैजान्थ्यो । मेनपावर कम्पनीका धेरै मानिसहरूसँग उनको चिनजान भइसकेको थियो । तर, भावना आफू स्वयम् भने वैदेशिक रोजगारीमा वैधानिक बाटोबाट गइनन् । धरानकै महिला दलाल (स्थानीय एजेन्ट)को प्रभावमा परिन् । छिटो र धेरै कमाइ हुने प्रलोभनले उनलाई २०६५ सालमा भारतको दिल्ली हुँदै दुबई पु¥यायो ।
उनी विदेश जाने कुरामा श्रीमान्को सहमति थिएन । त्यसमाथि उनको विदेश उडान गैरकानुनी थियो । दुबई नपुग्दै उनले दिल्लीमा अकल्पनीय मानसिक पीडा खप्नुप¥यो । भिसा प्रक्रिया नमिलेको भन्दै भारतमा रहेका एजेन्ट (नेपाली महिला)ले उनलाई करिब ९ महिना दिल्लीमा अल्झाए । दिल्लीमा पनि नेपाली महिला नै एजेन्ट थिइन् । महिनौं दिल्लीमा रहँदा श्रीमान्सँग असमझदारी झनै बढ्यो । फोनमा कुराकानीसमेत बन्द भयो । ‘म आफैँ मेनपावरमा काम गरेको थिएँ, चिनजान धेरै थियो तर, एउटा महिला (दलाल)लाई आँखा चिम्लेर विश्वास गर्दा अवैध बाटोमा गएर फसेँ,’ एक दशकअघिको घटना स्मरण गर्दै उनी भन्छिन्, ‘लाटो लड्छ एक बल्ड्याङ्, बाठो लड्छ दुई बल्ड्याङ् भनेजस्तै भयो । दिल्लीमा ९ महिना बस्दा श्रीमान्सँग सम्बन्ध बिग्रिएला भन्ने कत्रो पीर । ऋणपान गरेर हिँडेको थिएँ, कति तनाव भोगेँ ।’
९ महिना दिल्लीमा बिताएको समय उनी बिर्सन सक्दिनन् । एजेन्टलाई ऋण काढेर एक लाख १० हजार बुझाइसकेकी थिइन् । न घर फर्कन सक्थिन्, न रोजगारीको गन्तव्य दुबई छिटो पुग्न सक्थिन् । भिसा पाउन ढिलाइ भएको भन्दै दिल्लीस्थित एजेन्टले उनलाई अफगानिस्तानको आर्मी क्याम्पभित्र स्वीटर बेच्ने सेल्स गर्लको रूपमा पठाउन लागेको थियो । तर, बुबाले ‘खतरा हुन्छ, नजानू’ भन्ने सल्लाह दिएपछि कामनाले पनि दुबई नै जाने अड्डी कसिन् । झण्डै ९ महिनापछि मात्र उनी दिल्लीबाट दुबई उडिन् ।
न भनेजस्तो तलब, न ओभरटाइम
मेनपावरको जागिर छोडेपछि विदेश जाने सोच बन्यो । केही सिप सिकेर विदेश जाँदा कमाइ राम्रो हुने बुझेकी थिइन् । उनले धरानमै ब्युटीपार्लर सिप सिकिन् । केही समय धरानका महिलाहरूलाई घरमा नै पुगेर उनले सेवा पनि दिइन् । कमाई चित्त बुझ्दो नै थियो ।
उनलाई भने विदेश जाने भूत चढिसकेको थियो । मेनपावर कम्पनीका धेरैसँग चिनजान हुँदाहँुदै उनी महिला दलालको चंगुलमा परिन् । धरानकी ती दलाल महिलाले पार्लर सिकेकोलाई धेरै राम्रो तलब हुन्छ भन्दै प्रलोभन देखाइन् । ‘बेसिक तलब नै ३० हजार हुन्छ भन्यो । ओटि गर्दा थप कमाइ हुन्छ भनेपछि मैले पनि ऋण काढेर पैसा बुझाएँ,’ अहिले उनी चुकचुकाउँछिन्, ‘दिल्ली ९ महिना बसेर जब दुबई पुगँे, छाँगाबाट खसेजस्तै भएँ ।’ काम पार्लरमा नै थियो तर एजेन्टले भनेजस्तो तलब थिएन । ओटी पनि पाइनन् ।
पार्लर मालिक इरानी मूलका थिए । उसैको ‘फूल र चकलेट’ को बिक्री पसल पनि थियो । पार्लरको काम सकेर फूल र चकलेट प्याकिङ गरेर बेच्नुपथ्र्यो । तलब भने अतिरिक्त नपाउने । ‘बेसिक तलब ३० हजार भनेको थियो, २० हजार मात्र दियो । काम पनि २१ घण्टा गर्नुपर्ने, तर ओ.टि.नपाउने,’ कामनाले भनिन्, ‘एउटै तलबमा पार्लरमा, फूल र चकलेट पसलमा काम गर्नुप¥यो । हामीलाई सुत्ने र खाने व्यावस्था पनि राम्रो थिएन ।’ ट्युनिसिया, फिलिपिन्सलगायतका देशका कामदार महिलासँग एउटै कोठामा बस्नुपर्ने । खाना पनि समयमा नपाउने । दुबई पुगेपछि झनै पीडा भयो ।
३ महिनामै घर फर्किइन्
दुबई पठाउने एजेन्टले भनेजस्तो केही सुविधा नपाएपछि भावना निराश बनिन् । घरमा श्रीमान् र बाबासँग सम्पर्क हुँदा फर्कन सल्लाह दिए । उनलाई पनि ‘होम सिक’ले सताइरहेको थियो । पार्लरमा एक महिनामात्र काम गरेर दुबईस्थित एजेन्ट अफिसमा फर्किइन् । त्यहाँको भारतीय महिला एजेन्टले उनलाई अर्को देश पठाउने तयारी गर्दै थियो । भावनाले कतै पनि नजाने जिद्दी गरिन् ।
झण्डै २ महिना एजेन्टसँग बस्दा उनले थाहा पाइन्, दिल्लीका एजेन्टले आफूसँग र दुबईस्थित एजेन्टसँग पनि पैसा असुल्दो रहेछ । धरानका एजेन्टहरूले एक जना महिला खोज्दा १० हजार पाउँदा रहेछन् । ‘मैले घर फकाईदेऊ, मैले पैसा तिरेर आएको हुँ, भनँे । दुबईको एजेन्टले उल्टै ६ हजार दिराम तिरेर ल्याएको भन्यो । एजेन्टहरूले दुवैतिरबाट पैसा असुल्दो रहेछ,’ उनी भन्छिन्, ‘इण्डिन मेमलाई फकाएँ, उसको कामहरू सघाएँ, फेसियल गरिदिएँ । नेपाल गएर मजस्तै अरुलाई पठाउँछु भनेर विश्वास दिलाएपछि मात्र फर्कन पाएँ ।’
विदेशमा कमाइ गरेर भविष्य सुखद् बनाउने सपना बोकेर दुबई पुगेकी भावना अन्ततः ३ महिनामै अकल्पनीय पीडाका पोका बोकेर घर फर्किन् । उनलाई घर फर्कन पनि बुबाले टिकट पठाइदिनु प¥यो । ‘अब जिन्दगीमा अमेरिकै किन नहोस्, विदेशको नामै लिन्नँ भन्ने भयो,’ उनले भनिन् ।
स्वदेशमै आत्मनिर्भर
विदेशमा अनेक हण्डर खाएर फिरेकी भावनालाई परिवार, समाजमा सहज भएन । विदेशबाट नकमाई दुःख पाएर फर्किएको भनेपछि समाजले हेयको भावनाले हेथ्र्याे । तर, उनले हरेश खाइनन् । स्थानीय एजेन्टलाई १ लाख १० हजार बुझाउँदा ऋण लिएको कागज गरेकी थिइन् । त्यसैको आधारमा फिर्ता मागिन् । निकै समयपछि ९० हजार हात प¥यो । उनले जानेको सिप पार्लर थियो । त्यही रुपैयाँ लगानी गरेर कोठा भाडामा लिएर देउरालीमा पार्लर खोलिन् । ‘विदेशबाट नकमाई फर्कनु प¥यो । परिवारसँग नराम्रो भयो, त्यसैले यहीँ केही गरेर देखाउँछु भन्ने अठोट लिएर पार्लर खोलँे,’ भावना ब्युटीपार्लर तथा ट्रेनिङ सेन्टरकी प्रोप्राइटर राई भन्छिन्, ‘शुरुमा निकै गाह्रो भयो, अहिले भनेजस्तै चलेको छ, कमाइ पनि राम्रै छ, परिवार र म सबै खुशी छौं ।’
पार्लरसँगै उनी इटहरीको दुर्गा बचत तथा ऋण सहकारीमा निक्षेप संकलनको पार्टटाइम काम गर्छिन् । उनको आम्दानीको प्रमुख स्रोत यिनै हुन् । दैनिक ६ सयको दरले महिनामा १८ हजार बचत हुन्छ । श्रीमान् प्रशान्त कतारमा छन् । तर, श्रीमान्को कमाइ घरमा एक रुपैयाँ खर्च भएको छैन । ‘श्रीमान्को कमाइ घरखर्चमा चलाएको छैन, उहाँले नै राख्नुहुन्छ । घरखर्च म आफैँ चलाइरहेको छु’, गर्वका साथ भावना भन्छिन्, ‘विदेशमा हामी जति समय खट्छौं, त्यति नै यहाँ मिहिनेत गर्ने हो भने विदेशको भन्दा बढी कमाइ गर्ने रहेछौं । मैले दुबई बस्दा र आफ्नै ठाउँमा मिहिनेत गर्दा यही पाएँ ।’ उनले सिटिइभिटिबाट लेभल २ तालिम लिइसकेकाले प्रशिक्षण दिन पनि ठाउँठाउँमा पुग्छिन् । यसले उनको कमाई थप वृद्धि गरेको छ । श्रीमान् र आफ्नो कमाई थपेर २०७० सालमा पक्की घर बनाइन् । अहिले उनको पार्लर त्यहीँ छ ।
नेतृत्व विकासले फेरिएकी भावना
पार्लर व्यवसाय र बचत संकलनमा मात्र भावना सीमित छैनन् । सामाजिक कामहरूमा पनि आफूलाई सक्रिय बनाउँदै लगेकी छिन् । खासगरी हाल सामना नेपालकी अध्यक्ष चेतना श्रेङ, सचिव शारदा मास्केलगायतसँग भेट भएपछि भावनाले आफूलाई सामाजिक बनाउँदै लगेकी हुन् । वैदेशिक रोजगारीबाट फर्किएका महिलाहरूलाई संगठित गर्दै विदेश जान चाहने महिलाहरूलाई सिप सिकेर सुरक्षित रूपमा मात्र जान यो संस्थाले अभिमुखीकरण गर्दै आएको छ । सामनालाई हाल द एसिया फाउण्डेशन र आप्रवासी महिला कामदार समूह (आमकास) नेपालले सहयोग गरिरहेको छ । ‘जब मैले सामना नेपालका दिदीहरूलाई भेटँे, तब मात्र म एक्लै होइन रहेछ, विदेशबाट फर्केका महिलाहरूको पनि संस्था रहेछ भनेर खुशी भएँ,’ उनले भनिन्, ‘यही संस्थाले विभिन्न तालिमहरू दिलायो, आत्मविश्वास जगायो र केही गर्ने आँट दियो ।’
सामनाको सदस्य भएपछि उनले आफूमा नेतृत्व र क्षमता विकास गर्ने अवसर पाइन् । अहिले उनी सामना नेपालकी सहसचिव छिन् । आफ्नो वडामा रहेको टोल विकास संस्थाको सचिवको जिम्मेवारी निर्वाह गरिरहेकी छिन् । महिलाहरूलाई सिप सिकाउने, वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा सुरक्षित प्रक्रियाबाट मात्र जाने विषयमा सचेत गराउँछिन् । भन्छिन्, ‘मैले जस्तो दुःख अरु महिलाले भोग्नु नपरोस्, त्यसैले कुन देश जाने हो, त्यहाँको बारेमा, भाषा, रहनसहन र प्रक्रिया राम्ररी बुझेर मात्र जानुहोस्, जाँदा सिप सिकेर मात्र जानुहोस् भन्छु ।’
(द एसिया फाउण्डेशन र आमकास नेपालको सहयोगमा)
पूर्बीबजार दैनिकबाट साभार
