रुषा थापा
आम सर्वसाधारणमा बिहान घरबाट कामका लागि निस्किएपछि बेलुका ठिकठाक रुपमा घर पुगिन्छ कि पुगिदैंन भन्ने त्रास छ । काठमाडौं उपत्यकाभित्रै रहेका सडकमा आवश्यकता अनुसार आकाशे पुल छैन । भएको जेब्राक्रस पनि मेटिएको छ । बाटो काट्न निकै गाह्रो छ । कतिपयको त बाटो काट्दा सवारीसाधनको ठक्करबाट ज्यानै समेत गएको छ ।
सरकारले अहिलेपनि धेरै ठाउँमा आकाशे पुल बनाएको छैन । जेब्राक्रसहरुमा पनि रंगरोगान गरेको छैन । ट्राफिक प्रहरीहरु नजिक हुदैँनन् । जसले गर्दा शिक्षित होस् या अशिक्षित, जो पनि जताततैबाट बाटो काट्छन् । अहिले आधादेखि एक घण्टाको फरकमा आकाशे पुल भेटिन्छन् ।
तर, त्यो पनि असुरक्षित बन्दै गएको छ । मर्मत गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ । यता, मानिसलाई एक ठाउँतिर जानुपर्नेमा आकाशे पुल भने अर्को ठाउँतिर हुने हुँदा पनि उनीहरु मारमा पर्ने गर्छन् । बाटो काट्नका लागि कि त आधा घण्टा हिँडेर पुल भएको ठाउँमा आउनुपर्छ ।
होइन भने ज्यानको बाजी राखेर बाटो काट्नुपर्ने बाध्यताछ । मुलुकभर दैनिक ११ जनाले सवारी दुर्घटनामा आफ्नो ज्यान गुमाउँछन् । तर, सरकारले दुर्घटना न्यूनीकरण गर्नका निम्ति वा आम नागरिकको बाँच्न पाउने हकको संरक्षणका निम्ति केही गरेको छैन ।
विद्यालयको पाठ्यक्रममा ट्राफिक नियमको बारेमा पढाइदैँन । बाटो कसरी काट्ने, कुन अवस्थामा काट्ने, कताबाट काट्ने र कताबाट काट्नुहुन्न भन्ने विषय हाम्रो पाठ्यपुस्तकमा समावेश गरिएको छैन । यसले गर्दा बालबालिका, विद्यार्थी, ज्येष्ठ नागरिकलगायतलाई बाटो काट्न निकै कठिनाई हुने गरेको छ ।
लेखक
उनीहरुलाई बाटो काट्न कसैले सहयोग समेत गर्दैन । यता, जनतामा पनि सचेतनाको अभाव भएको प्रष्टै देखिन्छ । मानिसहरु हातमा बच्चा बोकिरहेका छन् । तर, फुटपाथबाट हिँडनुको साटो सडकबाट हिँड्छन् । यसरी सडकबाट हिँड्दा सवारीसाधनले हान्छ वा दुर्घटना हुन सक्छ भन्ने चेतना उनीहरुमा छैन ।
काठमाडौं महानगरपालिकाले फुटपाथमा व्यापार व्यवसाय गर्दै आइरहेकाहरुलाई हटाउँदै आएको छ । तर, महानगर प्रहरीको आँखा छलेर अहिले पनि कतिपय ठाउँमा पैदलयात्रीलाई हिँड्नु सकस हुने गरी फुटपाथमा सामान तथा मोटरसाइकलहरु राखिएको पाइएको छ ।
करिब दुई दिनअगाडि काठमाडौंको अनामनगरस्थित फुटपाथमा मोटरसाइकलहरु पार्किङ गरेर राखिएको थियो । फुटपाथमा मोटरसाइकल राखेपछि एक महिला बाटोबाट हिँड्ने क्रममा सडकमै लड्नि । यदि त्यो बेला पछाडिबाट सवारीसाधन आएको भए त्यही दुर्घटना हुन्थ्यो ।
तर, पछाडिबाट कुनै पनि सवारीसाधन नआएकोले उनको ज्यान बच्यो । यो त एउटा उदाहरण मात्र हो । अहिले महानगर प्रहरीको आँखा छलेर फेरि पनि काठमाडौंका विभिन्न ठाउँमा फुटपाथमा मोटरसाइकल राख्न तथा व्यापारव्यवसाय गर्न सुरु भइसकेको छ ।
यता, ललितपुर र भक्तपुरको त झन् कुरै छोडौं । फुटपाथ पैदलयात्रीको लागि बनाएको हो । तर, भक्तपुरको फुटपाथ देख्दा व्यापारव्यवसायको लागि बनाएको भन्दा पनि केही फरक पर्दैन । यहाँ फुटपाथमा पैदलयात्रीहरु टेक्न समेत पाउँदैन । आफ्नो ज्यानको बाजी राखेर सवारीसाधन चारैतिरबाट आउने सडकबाट हिँड्नुपर्ने उनीहरुको बाध्यता छ ।
फुटपाथमा व्यापारीहरु बिहानदेखि बेलुकासम्म व्यापार गर्छन् । तर, फोहोर भने सडकभरि फाल्छन् । भक्तपुरको फुटपाथ देख्दा त कुकुरा पनि डराउने अवस्था छ । त्यस्तै, ललितपुरमा पनि अहिले त्यही हालत छ । जताततै फुटपाथमा कपडा, तरकारी पसल राखिएको छ ।
उपत्यकाभित्र पानी पर्दा आम नागरिक हिँड्न डराउँछन् । किनकि सडक वरपर रहेका सबै घरहरुमा पानी परेपछि छतको बाटो बाटो झर्छ । यता, बाटोमा हिँड्ने क्रममा सर्वसाधारण त्यो फोहोर पानीबाट झिर्नुको साथै घरको छतमा राखिएको गमला झरेर घाइते समेत हुने गरेका छन् ।
कतिपय पसलेहरु सटरभन्दा बाहिर फुटपाथमा सामान बेच्न राख्छन् । काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र शाहले राजधानीमा छ दशकदेखि फुटपाथ कब्जा गरेर बसेका व्यापारीहरुलाई हटाए । यसले गर्दा पैदलयात्रीलाई निकै सहज भएको छ । ट्राफिक जाममा कमी आएको छ । शहर सुन्दर र सफा देखिन थालेको छ ।
यता, फुटपाथमा पसल नराख्न सम्झाउँदा समेत व्यापारीहरु नमानेपछि जबरजस्ती गर्दा केही व्यापारीहरुले भिडियो बनाएर महानगर प्रहरीमाथि हिलो छ्याप्ने काम गरिरहेका छन् । यसले गर्दा काम गर्दागर्दै कतिपय नगर प्रहरी कामबाट निकालिएका छन् भने फुटपाथमा व्यापारव्यवसाय गर्न ती व्यापारीहरुलाई झनै सहज भएको छ ।
केही महिनाअगाडि काठमाडौंको जडीबुटीलगायत विभिन्न स्थानमा ठेलागाडा, फुटपाथलगायतमा व्यापारव्यवसाय गर्नेलाई महानगर प्रहरीले अटेरी गरेपश्चात् जबरजस्ती कारबाही गर्दा उक्त भिडियो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भयो ।
सबैले चर्को विरोध गरे । जसले कतिपय नगर प्रहरीलाई निलम्बन गर्दा कतिपयलाई कामबाटै हटाइयो । अहिले आम नागरिक ती नगर प्रहरीलाई काममा फिर्ता बोलाउनुपर्ने बताउँछन् । उनीहरु जनताको हितका लागि काम गर्दागर्दै कामबाट हटाउँदा पूरै नगर प्रहरीको मनोबल घट्ने बताउँछन् ।
भनिन्छ, एउटा राम्रो कामले एक जनालाई घाटा हुँदा हजार जनालाई फाइदा हुन्छ । त्यसरी नै नगर प्रहरीहरुले फुटपाथमा राखिएका तथा ठेलागाडामा राखिएका पसलहरु हटाउँदा पूरै काठमाडौंबासीलाई फाइदा हुन्छ । उनीहरु सहज र सरल रुपमा फुटपाथमा हिँड्न पाउँछन् ।
तर, यत्रो जनताको हितमा हुने काम गर्दा सीमित व्यक्तिहरुले आफ्नो फाइदाका निम्ति नगर प्रहरीलाई काम गर्न नदिनका लागि उनीहरुको जागिर नै खाइदिएका छन् । अहिले सरकारी जग्गा कब्जा गरी बस्ने तथा फुटपाथमा व्यापारव्यवसाय गर्नेहरुले नगर प्रहरी हटाउनुपर्छ भनेर विरोध गरिरहेका छन् ।
तर, विरोधकै आधारमा नगर प्रहरी हटाउन पाइन्छ ? नगर प्रहरी हटेपछि सीमित व्यक्ति तथा व्यापारीहरुलाई फाइदा हुन्छ । उनीहरुले सरकारी जग्गा कब्जा गर्न पाउँछन् । फुटपाथमा व्यापारव्यवसाय गर्न पाउँछन् । त्यसैले, अब महानगरपालिकाले विरोधको आधारमा नगर प्रहरी हटाउने काम नगरी उनीहरुलाई प्रोच्साहन दिनुपर्छ ।
अहिले बालेन सफल हुनुमा नगर प्रहरीको ठुलो हात छ । उनीहरुकै दिनरात मेहेनतका कारण आज बालेन पनि सफल बन्दै गएको हो । तर, नगर प्रहरीलाई यसरी कामबाट हटाएर बालेनलाई कमजोर बनाउने राजनीति पनि यहाँ सुरु हुन थालेको छ । यो कुरा अब बालेनले छिट्टै बुझ्रनुपर्छ ।
काम नगर्ने नगर प्रहरीलाई हटाउनुपर्छ अनि काम गर्नेलाई प्रोत्साहन दिनुपर्छ । अहिले काठमाडौंमा सुधार आउनुमा जति बालेनको योगदान छ, त्यति नै महानगर प्रहरीको पनि योगदान छ । तर, ललितपुर र भक्तपुरका नगर प्रहरीहरु घाम तापेर बसिरहेका छन् । उनीहरु जनताले तिरेको करमा मोजमस्ती गरिरहेका छन् ।
उनीहरुमा अलिकति पनि लाज छैन । यहाँका नगर प्रहरीहरु बिहान १० बजे मोटरसाइकल वा स्कुटरमा कार्यालय आइपुग्छन् । चियापान गर्छन् । खाजा खान्छन् । अनि ३ बजेपछि घरतिर दौडिन्छन् । काठमाडौंका महानगर प्रहरीहरु रातदिन नभनी काममा खटिन्छन् ।
तर, ललितपुर र भक्तपुरका नगर प्रहरीहरु कार्यालय समयसम्म पनि बस्दैनन् । यहाँ नथर प्रहरीमा सार्वजनिक जग्गा कब्जा गर्नेलाई हटाउनुपर्छ, ताल, पोखरी, खोलाको संरक्षण गर्नुपर्छ, दर्ताबिना सञ्चालन भएका पसलहरु बन्द गराउनुपर्छ, तारहरु व्यवस्थित गर्नुपर्छ, फुटपाथमा व्यापारव्यवसाय गर्न दिनुहुन्न भन्ने कुराको चेतना छैन ।
अहिले भक्तपुर र ललितपुरबासी आफुहरुले काम नै नगर्ने मेयरलाई मतदान गरेर जिताएको भन्दै दुःखसो पोख्छन् । भक्तपुरको सूर्यविनायक नगरपालिकाका नगर प्रहरीहरु मेयर र उपमेयर कार्यालय आउजाउ गर्दा उफ्रि उफ्रि सलाम ठोक्छन् । तर, जनता र राष्ट्रको हितमा हुने एउटा पनि काम गर्दैनन् । उनीहरुले मेयर, उमेयरलाई सलाम गरेकै भरमा तलबभत्ता पचाउँछन् । कुनै नगर प्रहरी घामपानी नभनी काम गरिरहँदा कुनै नगर प्रहरी बसिबसि तलबभत्ता खान्छन् ।
