नेपाल र चीनले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको नयाँ उचाइ ८,८४८.८६ मिटर भएको मङ्गलवार घोषणा गरेका छन् । नयाँ उचाइ यसअघि नेपालले मानिआएको उचाइभन्दा ८६ सेन्टिमिटरले बढी छ। चीनले भने यसअघि सगरमाथाको उचाइ ८,८४४.३३ मिटर रहेको बताउँदै आएको थियो, जुन उस्का अनुसार चट्टानको उचाइ थियो । नेपाल र चीनले मङ्गलवार संयुक्त रूपमा आयोजित कार्यक्रममा नयाँ उचाइको घोषणा गरेका हुन् ।
नेपाल र चीनका सर्भे अधिकारीले छुट्टाछुट्टै गरेको सर्वेक्षणको संयुक्त रूपमा प्रशोधन गरी अन्तिम रूप दिएको भनिएको सगरमाथाको उचाइलाई अनुमोदन गर्ने निर्णय नेपालको मन्त्रिपरिषद्को मंसिर १० गतेको बैठकले गरेको थियो । नेपालले सगरमाथाको उचाइ नापेको यो पहिलो पटक हो । सगरमाथापछिको सबैभन्दा अग्लो हिमाल केटुको उचाइ ८,६११ मिटर रहेको छ जुन पाकिस्तान चीन सिमामा पर्दछ । बेइजिङ र काठमाण्डूमा एकसाथ कार्यक्रम गरेर उचाइ सार्वजनिक गरिएको हो । नेपालका तर्फबाट उक्त समारोहमा परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवाली, भूमि व्यवस्था, सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्री पद्माकुमारी अर्याल, परराष्ट्र मन्त्रालय तथा नापी विभागका उच्च अधिकारीहरू सहभागी थिए ।
बेइजिङमा आयोजित समारोहमा चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीसहित त्यहाँको नापी हेर्ने निकायका उच्च अधिकारीहरू समारोहमा उपस्थित थिए । उक्त विशेष समारोहमा नेपालकी राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी र चीनका राष्ट्रपति सी जिनपीङले सफलतापूर्वक उचाइ मापन गरिएको भन्दै बधाइ सन्देश साटासाट गरेको कुरा उक्त समारोहमा जानकारी गराइएको थियो । राष्ट्रपति भण्डारी सन्देश वाचन गर्दै परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीले सगरमाथाको हिउँ सहितको नयाँ उचाइ सार्वजनिक गरेका थिए ।
यसरी गरियो सगरमाथाको नयाँ उचाइको घोषणा
भण्डारीले यसलाई ऐतिहासिक उपलब्धि भन्दै चीन र नेपाल दुवै सरकारलाई बधाई दिएकी थिइन् । चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यीले दुइ देशको सगरमाथा नेपाल र चीनबीचको दीर्घकालीन मित्रताको सङ्केत भएको भन्दै विश्वको सर्वोच्च शिखरले दुई देशको सीमाको भूमिका निर्वाह गरिरहेको पनि उल्लेख गरेका थिए । नापी विभागका महानिर्देशक प्रकाश जोशीले नेपालले अपनाएको उचाइ मापन र सर्वेक्षण विधिबारे कार्यक्रममा प्रस्तुति दिएका थिए ।
चीनको सहभागिता
गएको वर्ष चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले नेपालको भ्रमण गर्दा बेइजिङ र काठमाण्डूले नेपालमा सगरमाथा र तिब्बतमा झोमुलङ्मा भनिने विश्वको सर्वोच्च शिखरको उचाइ संयुक्त रूपमा सार्वजनिक गर्ने समझदारी गरेका थिए । त्यसअनुसार सन् २०१७ को अन्त्यदेखि नेपाल एक्लैले अघि बढाइरहेको उचाइ मापन अभियानमा उत्तरी छिमेकी चीन पनि मिसिन पुगेको थियो । यो वर्ष तिब्बती मोहडाबाट पहिलो सफल सगरमाथा आरोहण भएको ६० वर्ष पुग्दैछ । चीनले यस वर्ष आफ्नो तर्फबाट सगरमाथाको पहिलो पटक वास्तविक उचाइ नापिएको ४५ वर्ष पुगेको पनि उल्लेख गरेको छ ।
भूकम्पको भूमिका
कोरोनाभाइरस महामारीका कारण सगरमाथाको आरोहण नेपालतर्फबाट बन्द रहँदा चीनले उत्तरी मोहडाबाट उचाइ मापनमा संलग्न प्राविधिक सहितको टोली यसै वर्षको वसन्त याममा सगरमाथाको चुचुरोमा पठाएको थियो । दुवै देशले सर्वेक्षणसम्बन्धी कामहरू सम्पन्न गरी तथ्याङ्क प्रशोधन गरेपछि प्राविधिक तथा निर्देशक समितिको तहमा छलफल गरेर संयुक्त रूपमा उचाइ मापनको परिणाम प्राप्त भएको नापी विभागले सोमबार बताएको थियो ।
दुई साता अघिको मन्त्रिपरिषद् बैठकले उचाइ मापनमा सहभागी कर्मचारीको योगदानको कदर गर्दै उनीहरूलाई सम्मान गर्ने निर्णय गरेको थियो । त्यसबाहेक सर्वेक्षकहरूले सङ्कलन गरेका अभिलेखलाई सुरक्षित राख्ने र मापनसँग सम्बन्धित ुकुनै गोप्य राख्नुपर्नेु विषयमा गोपनियता कायम गर्ने व्यहोरा मन्त्रिपरिषद्को निर्णयमा उल्लेख भएको बताइन्छ । मन्त्रिपरिषद्ले उचाइलाई अनुमोदन गरेपछि बीबीसीसँग कुरा गर्दै भूमिव्यवस्था मन्त्री पद्मा अर्यालले नेपाल र चीनबीच विश्वको सर्वोच्च शिखरको उचाइबारे भएको संयुक्त सहमतिलाई ऐतिहासिक भनेकी थिइन् ।
उचाइ नाप्ने विगतका प्रयास
नेपाल र विश्वले सन् १९५४ मा ुसर्वे अफ इण्डियाुले सार्वजनिक गरेको ८,८४८ मिटरलाई सगरमाथाको उचाइका रूपमा मान्यता दिँदै आएका छन् । सबैभन्दा पहिलो पटक ुद ग्रेट ट्रिगोनोमेट्रिक सर्वेु अन्तर्गत ब्रिटिश उपनिवेशकालीन समयमा भारतीय उपमहाद्वीपको वैज्ञानिक नक्साङ्कन गर्ने क्रममा सन् १८४७ मा सर्वे अफ इण्डियाुले सगरमाथाको उचाइ घोषणा गरेको थियो । सुरुमा पिक(एक्सभीु भनिएको सगरमाथालाई सन् १८६५ मा सर्वे अफ इण्डियाुका तत्कालीन सर्वेयर जेनरल कर्णेल जर्ज एभरेष्टको सम्मानमा अङ्ग्रेजहरूले माउन्ट एभरेष्ट नामकरण गरेका थिए ।
इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्यले पछि नेपाली नाम सगरमाथा राखेका थिए । कतिपय चिनियाँ नक्सामा सन् १७२१ मा नै तिब्बतमा झोमोलोङ्मा पनि भनिने गरिएको सगरमाथा हिमाललाई देखाइएको भन्दै चिनियाँहरूले विश्वको सर्वोच्च शिखरलाई एभरेष्ट नामकरण गरिनु उपनिवेशकालीन सोच भएको दृष्टिकोण राखेका आधिकारिक विवरणहरूमा पाइन्छ ।
फरक-फरक उचाइ
सर्वे अफ इण्डियाुले प्रारम्भिक चरणमा भारतको देहरादुनदेखि डेढ सय किलोमिटर उत्तरपूर्व बिहारमा अवस्थित अवलोकन केन्द्रहरूबाट सगरमाथाको उचाइबारे अध्ययन गरेको थियो । सन् १८४९र५० को अध्ययनले हिमालको उचाइ ८,८४० मिटर देखाएको थियो । सन् १८८० देखि ८३ सम्म र १९०२ मा भएका प्रयासमा दार्जिलिङबाट हिमालयको उचाइको अध्ययन गरिएको थियो । त्यसअन्तर्गत कर्णेल बुर्राड नेतृत्वको टोलीले उचाइ ८,८८२ मिटर भएको निष्कर्ष निकालेको पनि ुसर्वे अफ इण्डियाुका दस्तावेजमा उल्लेख छ ।
त्यसैगरी सन् १९५२ देखि ५४ सम्म अघि बढाइएको मापन प्रकियालाई वैज्ञानिक बनाउन सावधानी अपनाइएको थियो र आठवटा स्थानबाट सगरमाथालाई अवलोकन गरिएको थियो । विगतमा सगरमाथालाई अवलोकन गर्न गलत ठाउँ र उचाइमा मापन केन्द्रहरू राखिएको भन्दै त्यसबेला गरिएको मापनले अहिलेको उचाइ दिएको बताइन्छ । चीनले सन् १९६६(६८ मा आफ्नो तर्फबाट सगरमाथा मापनको काम अघि बढाएको थियो । पहिलो पटकको चिनियाँ सर्वेक्षणमा सगरमाथाको उचाइ ८,८५० मिटर देखिएको थियो । यसअघि चीन एक्लैले चार पटक र अमेरिका अनि इटलीसँग संयुक्त रूपमा गरी जम्मा छ पटक सगरमाथाको मापन गर्ने प्रयास गरेको दस्तावेजहरूमा उल्लेख छ ।
उचाइ विवादको पूर्णविराम
विभिन्न दस्तावेजहरूका अनुसार सन् १९९९ मा अमेरिकाको ुन्याश्नल जिओग्राफिक सोसाइटीुले जीपीएसको सहायताले सगरमाथाको उचाइ ८,८५० मिटर रहेको निष्कर्ष निकाल्यो जसलाई नेपालले स्वीकार गरेन । सन् २००५ तिर चिनियाँ नापी सर्भेपछि सगरमाथाको उचाइ ८,८४४.४३ रहेको र त्यसमा हिउँको उचाइ चार मिटर जति रहेको निष्कर्ष निकालियो । त्यसपछि उचाइ विवाद झनै चर्किन पुग्यो । नेपाल र चीनले संयुक्त रूपमा मापन सम्पन्न गरेसँगै अब विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको वास्तविक उचाइलाई लिएर दुई देशबीच रहेको विवादले पूर्णविराम पाउने देखिन्छ । -बीबीसी
