रुषा थापा
दशैंमा जोकोहीलाई नयाँ कपडा लगाउन तथा मिठा खानेकुरा खाने रहर हुन्छ । सँगै टिका लगाइदिएर वा लगाएर दक्षिणा दिन वा लिन मन लाग्छ । बच्चादेखि बूढासमेत दशैंमा रमाउँछन् । उनीहरु दशैं आउन केही महिनाअगावै रमाउन थाल्छन् ।
आफ्ना विदेश वा सहरमा भएका छोराछोरीहरु गाउँ आउने तथा छोराछोरीहरुले आमाबुबा भेट्न पाउनुका साथै सगै मिलेर रमाइलो गर्न पाउने हुँदा जोकोहीलाई दशैं मनाउन मन पर्छ । हामी नेपालीको सबैभन्दा ठूलो चाड दशैं नै हो । साथै, सबैभन्दा बढी पैसा खर्च हुने पनि दशैंमा नै हो ।
यसपालिको दशैं आउन एक महिना मात्र बाँकी छ । टाडा घर भएका मानिसहरुलाई गाउँ फर्किन हतार भइसकेको छ । तर, आफुले जीवनभर दुःख गरेर कमाएको पैसा आपतविपतमा काम लाग्छ भनेर सहकारीमा राख्दा फिर्ता पाइएको छैन । दशैं मनाउन गाउँघर जानका लागि पैसाको खाँचो परेर सहकारीमा बचत गरेको पैसा झिक्न जाँदा पाइदैँन ।
मानिसहरुले वर्षोदेखि कमाएको राखेको पैसा सहकारीमा राखेका थिए । कुनै समस्या आइहाले पनि सहकारीबाटै रकम निकालेर जोहो गर्ने सोचमा उनीहरुले थिए । तर, अहिले दशैं नजिकिँदै गर्दा गाउँघर जानका लागि हतार हुँदा समेत सहकारीले उनीहरुको रकम फिर्ता गरेको छैन ।
एकातिर आफुले काम गर्ने ठाउँमा पनि साहु, संघसंस्था तथा कम्पनीले तलब दिएको छैन । उनीहरुले वर्षो दिनदेखि तलबविहीन छन् । साथीभाइ, आफन्तजन, छरछिमेकसँग पैसा लिएर दशैं मनाउन घरगाउँ जम भन्दा पनि उनीहरुको पनि सहकारीले पैसा खाइदिएर जात्रा छ ।
करोडौं जनताको खर्बो रकम ३५ हजारबढी सहकारीमा डुबेको छ । कति त भागिसकेका छन् त कति बचतकर्ताको रकम फिर्ता नगरेपनि सञ्चालनमा छन् । एउटा सहकारीमा एक बचतकर्ताले लाखदेखि करोड रुपैयाँसम्म बचत गरेका छन् । तर, रकम फिर्ता नपाएपछि उनीहरुको रुवाबाँसी भएको छ ।
अधिंकाश सहकारीका सञ्चालकहरु रातारात मुलुक नै छोडेर भागेका छन् । नभागेका पनि लुकिछिपी हिँडेका छन् । कर्मचारीहरु भने धमाधम बसाईसराई गरिरहेका छन् । सहकारीको सम्पूर्ण कर्जा लगानी जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा रहेको पाइएको छ । कृषि, उद्योग, करकारखानामा लगानी गर्नुको साटो उनीहरुको घुसको लोभमा मिटरब्याज घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरे ।
तापनि आनाको लाख रुपैयाँमा बिक्री नहुने खेतीयोग्य जमिनलाई पन्ध्र लाख कर्जा प्रवाह गरे । सय रुपैयाँ कित्ताको सेयर धितो राखेर २८ सय कर्जा दिए । अनि एक लाख नपर्ने गाडीमा बिस लाख कर्जा लगानी गरे । बजारमा पछिल्लो समय घरजग्गा, गाडी र सेयरको कारोबारमा मन्दी आएको छ ।
यी वस्तुको मूल्यमा गिरावट आएको छ । जसका कारण लगानी डुबेपछि सहकारीका सञ्चालकहरुको पनि भागाभाग चल्यो । सहकारीमा बचत गरेका अधिंकाशको घरमा निराशा छाएको छ । कतिपय महिला तथा बूढाबुढीहरुले परिवारलाई नसोधी सहकारीमा बचत गरेका थिए । तर, अहिले घरपरिवारले थाहा पाएपछि उनीहरुको घरमा दिनहुँजसो झैझगडा हुन्छ ।
कतिपय लोग्ने–स्वास्नीको यसैकारण सम्बन्धविच्छेद भएको छ त कतिपय बुढाबुढीहरु घरविहीन भएका छन् । उनीहरुलाई मर्नु कि बाँच्नु भइरहेको छ । अहिले आमनागरिकले सहकारीमा रकम बचत गर्न छोडेका छन् । भएको पनि भटाभट निकालेका छन् । सहकारीमाथि जनस्तरको विश्वास गुम्दै गइरहेको पाइन्छ ।
जतिसुकै महंगो ब्याजको प्रलोभन देखाएपनि सर्वसाधारण जनता सहकारीमा बचत गर्दैनन् । करिब दुई वर्षअघि सहकारीका बजार प्रतिनिधिहरु बजारमा छ्यापछ्याप्ती भेटिन्थे । तर, अहिले एउटा समेत भेट्नि मुस्किल पर्छ । कुनै बेला आफ्नो संस्थाको पोशाक, कार्ड भिडेर पैसा उठाउन हिँड्ने उनीहरु अहिले बचतकर्ताको कुटाई खाने डरले कसैले नचिन्ने गरी हिँड्छन् ।
सहकारीमाथिबाट जनविश्वास गुम्दै गएपछि अहिले बैंकमा समेत त्यसको असर परेको देखिएको छ । विश्वासको भरमा बचतकर्ताले सहकारीमा आफुले जीवनभर खाइनखाई दुःख गरेर कमाएको रकम जम्मा गरे । तर, सहकारी रकम फिर्ता नै नगरी भाग्यो । यसले गर्दा बैंकबाट पनि जनताको विश्वास उठेको छ ।
अहिले अधिंकाशले बैंकमा बचत गर्न छोडेका छन् । बचत गरेको रकम पनि बैंकका कर्मचारीहरुको मिलेमत्तोमा हिनामिना हुने थालेपछि त बैंकमाथिबाट झनै जनताको विश्वास गुमेको छ । बचतकर्ताहरु धमाधम आफ्नो रकम निकालिरहेका छन् । बैंकका कर्मचारीहरु नयाँ ग्राहक बनाउनका लागि कम्मर कसेर लागिपरेका छन् । तर, डिपोजिट थपिनुको साटो उल्टै घट्दै गएको छ ।
जनताले ब्याजको लोभमा सहकारीमा लाखौं रकम जम्मा गरे । तर, अहिले सय रुपैयाँ समेत फिर्ता पाएनन् । ब्याजको लोभमा साँबा नै गुमाउनुपर्यो । सहकारीमा पैसा हुँदाहुदैँ बचतकर्ताहरु उपचार गर्न, बालबच्चा पढाउन, कोठाभाडा तिर्न तथा दशैं मनाउनबाट वञ्चित भएका छन् ।
गल्लीगल्लीमा सहकारी भाग्यो, पैसा फिर्ता गरेन भनेर सुनिन्छ । आफ्नो घरमा सहकारी सञ्चालन गर्न दिएका घरधनीहरु चिन्तित छन् । एकातिर वर्षो दिनदेखि भाडा पाइएको छैन, अर्कातिर बचतकर्ताले आक्रोशमा घर तोडफोड गर्ने था आगजनी गर्ने डर छ । अहिले घरधनीहरु घर खाली राख्छन् तर सहकारी र बैंक सञ्चालन गर्न भाडामा दिदैँनन् ।
जनताको मनमा सहकारीदेखि बैंकसम्मै ठग हो भनेर छाप परिरहेको छ । अब उनीहरुले ज्यानै गएपनि सहकारी तथा बैंकमाथि विश्वास गर्दैनन् । सर्वसाधारण जनताले बैंक तथा सहकारीमा पैसा राख्न त छोडे नै सँगै कर्जा लिन समेत छोडिदिएका छन् । यसले गर्दा अब विस्तारै बैंक तथा वित्तिय संस्थाहरु बन्द हुदैँ जाने छन् ।
सहकारी र बैंकको कालोधन्दा जनताबाट धेरै समय लुक्न पाएन । अहिले जनता मात्र नभई सरकार समेत सरकार र बैंकको ठगीधन्दाबारे जानकार भइसकेका छन् । जनताले विभिन्न समयमा दशैं मनाउन पाएनन् । कहिले जनयुद्ध त कहिले कोरोना भाइरसले गर्दा जनताको दशैं खल्लो भयो ।
यसपालि पनि सहकारीले रकम फिर्ता नगर्दा नेपाली जनताको महान चाड दशैं खल्लो हुने भएको छ । गाउँदेखि सहरसम्मै सबैको एउटै गुनासो छ, सहकारीले पैसा फिर्ता गरेन । उनीहरु दशैं कसरी मनाउने भनेर चिन्तित छन् । बुढोपाकाले भन्थे, ‘चोक्टा खान गएकी बुढी झोलमै डुबेर मरी ।’
जनताले ब्याजको लोभमा सहकारीमा बचत गरेका थिए । तर, अहिले आएर साँबा नै गुमाउनुपर्यो । बजार पूरै मन्दीमा छ । व्यापारव्यवसाय ठप्प भएको छ । व्यवसायीहरुको लगानी डुब्दै गइरहेको छ । उनीहरु भन्छन्, ‘व्यापार हुन्छ भनेर बिहानै आउँछौं । बेलुका रातिसम्म बस्छौं । तर, कहिलेकाँही त बहनी समेत हुदैँन ।’
व्यापार नभएपछि छ महिनादेखि भाडा नतिरेको कतिपय बताउँछन् । कतिपय भने दशैंपछि व्यापार नै छोड्ने सुनाउँछन् । अहिले महंगी, बेरोजगारी र गरिबीका कारण मुलुकको राजधानी काठमाडौंमा बस्दै आएका अधिंकाश आफ्नो गाउँघर फर्केका छन् ।
उनीहरु अब यता फर्किदैँनन् । दशैंपछि काठमाडौं उपत्यकाभित्रका अधिंकाश कोठा, सटर, फल्याट खाली हुने धेरैको अनुमान छ । काम गरेको ठाउँमा पनि तलब दिइएको छैन । मुलुकको अर्थतन्त्र झन् डरलाग्दो अवस्थामा पुग्ने अधिंकाशको बुझाइ छ । अहिले नै मुलुकको अर्थतन्त्र श्रींलका, पाकिस्तानभन्दा नाजुक अवस्थामा पुगेको बताइन्छ ।
एउटा उदाहरण नै भन्नुपर्दा बैंकबाट सय रुपैयाँमा किनेको सय सुरुमा पाँच सय बेचियो । पाँच सयको सेयर एक हजारमा बेचियो । एक हजारमा किनेको सेयर पन्ध्र सयमा बेचियो । यसरी पन्ध्र सयबाट त्यो सेयरको मूल्य ३५ सयसम्ममा बेचियो । तर, चार हजारमा किन्ने मानिस नभेटेपछि त्यो व्यक्ति तथा संस्था चुलुम्मै डुब्यो ।
घरजग्गा र गाडीमा पनि यही भयो । सुरुमा आनाको एक लाखमा जग्गा किनियो । चार लाख रुपैयाँ नाफा खाएर पाँच लाखमा बेचियो । पाँच लाखको जग्गा दश लाखमा बेचियो । दश लाखमा किन्नेले २० लाखमा बेच्यो । २० लाखमा किन्नेले ४० लाख बेच्यो त ४० लाखमा किन्नेले आनाकै ७० लाख रुपैयाँसम्ममा बेच्यो ।
यता, ७० लाखमा किन्नेको करोड रुपैयाँमा बेचेर नाफा खाने दाउ थियो । तर, करोडमा किन्ने कोही नभएपछि उसलाई आकाशबाट खसेझैं भयो । भारतबाट दुई लाखमा ल्याइएको गाडी अटो शोरुमहरुले नेपालमा ५० लाख रुपैयाँमा बेचे । यसरी अहिले महंगोमा घरजग्गा, गाडी र सेयर किन्नेहरु डुबेर आत्महत्या गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका छन् ।
उनीहरुसँग घरजग्गा, गाडी र सेयर त छ नि तर मूल्य छैन । त्यति महँगो हालेर किनेको ती वस्तु अहिले त्यसको आधा मूल्यमा बेच्छुभन्दा समेत बिक्री भइरहेको छैन । घरजग्गा, गाडी र सेयरको अस्वाभाविक रुपमा मूल्य बढ्नुमा दलालीहरुको हात थियो । दलालीलाई बैंकले साथ दिएको थियो ।
तर, अहिले बैंकको ऋण तिर्न नसकेर दलालीहरुकै भागभाग चलेपछि बैंकका बचत गरेको सर्वसाधारणको रकम जोखिममा परेको छ । बाँठाटाठाहरुले त पहिल्यै पाँच सय र हजारको नोट घरमा लुकाइहाले । तर, नाफा हुने आशामा सहकारी तथा बैंकमा बचत गर्ने र घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गर्नेहरु नराम्ररी डुबेका छन् ।
अब अर्थतन्त्र ट्रयाकमा ल्याउन प्रधानमन्त्री, अर्थमन्त्री र राष्ट्र बैंकका गर्भनर जेसुकै कम्मर कसेर लागेपनि केही हुने छैन । किनकि मरेको मान्छे कहिल्यै फर्किएर आउँदैन । त्यसरी नै धरायसी अवस्थामा पुगिसकेको अर्थतन्त्र प्रधानमन्त्री, अर्थमन्त्री र राष्ट्र बैंकका गर्भनरले सुध्रियो भनेर भन्दा लयमा फर्किदैँन ।
