इटहरीः सरल जीवन त्यहाँ भेटिन्छ जहाँ सरल भावना हुन्छ । अनि सरल भावना त्यहाँ भेटिन्छ जहाँ सरल सँस्कार र सँस्कृति छ । यस्तै सरल जीवन र सरल भावनाको खोजी गर्ने क्रममा हामीले शालिकराम ढकाललाई भेट्यौँ । शालिकराम ढकाल पेसाले शिक्षा र सहकारीसँग जोडिएका छन् । आफ्नो जिन्दगीको लामो अध्याय शिक्षणमा लगाएका ढकाल इटहरीमा जल्दोबल्दो र बलियो सहकारी सँस्था किसान कल्याण बचत तथा ऋण सहकारीका सञ्चालक अध्यक्षसमेत हुन् । सहकारी सँस्थाहरुमा भटाभट समस्याका समाचार आउन थालेपछि एकातिर बचतकर्ताहरु विश्वासै नगर्ने अवस्थामा भइरहेको बेला लामो समयदेखिका सहकारी अभियन्ता ढकालसँग साक्षात्कार गर्न पाउनु र यो सामग्री हाम्रा ग्राहकलाई पस्कन पाउनु प्रदेश पोर्टलको लागि गौरवको विषय हो । सहकारी र शिक्षा सँगसँगै नेपालको सहकारी आन्दोलन र शालिकरामको छोटो संघर्ष कथालाई पनि हामीले यसै स्तम्भमा कोट्याउन खोजेका छौँ । इटहरीको बालग्राममा मुख्य कार्यालय रहेको किसान कल्याण बचत तथा ऋण सहकारी सँस्थाका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत पुस्कर बस्नेतसँगको छोटो भलाकुसारीपछि आफ्नो व्यस्त समयका बावजुद प्रदेश पोर्टलसँग आफ्ना अनुभव साट्न आइपुगेका ढकालसँग हामी यसरी बोल्यौँ र सुन्यौँः
२०२९ साल असारमा भोजपुर जिल्लाको धोधलेबेँसी अर्थात् हालको रामप्रसाद राई गाउँपालिकामा जन्मिएका शालिकराम सामान्य किसान परिवारमा हुर्किएका हुन् । किसान परिवारको पारिवारिक संघर्षको सामना गर्दै गाईवस्तु र खेतीपातीसँग जोडिएको दैनिकीका बीच शालिकरामले भोजपुरकै कटुञ्जे माविबाट एसएलसी सम्मको अध्ययन सकाएका थिए । जिन्दगी सहज थिएन । अभावहरुसँग खेल्नुपथ्र्यो, यहाँसम्म कि कक्षा ५ मा पढ्दासम्म शालिकरामका खुट्टाहरुले चप्पल देखेका थिएनन् । पितामातालाई खेतीपातीमा सघाउँदै हुर्किएका ढकाललाई आज सम्झना आउँछ उनले त कक्षा ५ को अन्तिमतिर चप्पल लगाउन पाए तर उनका पिताले त्यति बेलासम्म पनि चप्पल लगाउन पाएकै थिएनन् । घरको जेठो छोरो भएको हुनाले अथाह जिम्मेवारी काँधमा थियो । आफूभन्दा जेठा २ दिदीहरु थिए अनि ४ जना दाजुभाइ । ३ जना भाइहरु भएकोले पितापछि घरको जिम्मेवारी शालिकरामकै काँधमा थियो । शालिकराम उमेरले १८ वर्ष हुँदै गर्दा ढकाल परिवार भोजपुरबाट सुनसरीको एकम्बा ४ मा बसाइँ सरी आएको थियो । घरको जेठो छोरो भएको हुनाले पहाडको सम्पत्ति बेचबिखन गरेर जम्मा भएको सम्पत्ति बोकेर बराहक्षेत्रमा बास बस्दै इटहरी झर्दाको याद आज पनि शालिकरामलाई ताजै छ । पहाडको सम्पत्ति बेचेर आएको २३ हजार रुपैयाँ साथमा थियो । ‘म डराएको थिएँ । चोरी हुने डर थियो । त्यसैले पनि रातभरि निद्रा लागेको थिएन । पछि थाहा भयो, पिता पनि निकै डराउनुभएको रहेछ । उहाँलाई पनि निन्द्रा लागेको रहेनछ ।’ विगत सम्झिँदै शालिकरामले सुनाए । वनको बाघले खाओस् वा नखाओस्, मनको बाघले खाएको थियो त्यो रात ।
धरानको महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसबाट प्रविणता प्रमाणपत्र तह र स्नातक अनि काठमाडौँको रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसबाट स्नातकोत्तर उत्तीर्ण गरेका ढकालले लामो समय शिक्षण पेसामा बिताएका छन् । २०५० सालमा सरस्वती जव्दी विद्यालयको स्थापना गर्दै गर्दा शालिकरामले पनि निकै ठूलो भूमिका निर्वाह गरेका थिए । उनले विद्यालय स्थापना मात्र गरेनन्, डेढ वर्ष जति सोही विद्यालयमा अध्यापनसमेत गरे । त्यसपछि अवसरको खोजीका लागि राजधानीतिर हानिएका शालिकरामले उपत्यकाका बोर्डिङ्ग स्कुलहरुमा आफ्नो जिन्दगीका ९ वसन्तहरु सकाए । आखिर जिन्दगी भनेकै उमेर सकाउनु न हो । गर्ने बाँकी कामहरु त समयले नै तय गर्ने गरेको छ । ललितपुरको सातदोबाटोमा उमेश श्रेष्ठले चलाएको लिटल एन्जल बोर्डिङ्ग स्कुलमा अध्यापन गर्दै गर्दा २०५९ सालमा इटहरीमा रहेको एसओएस बालग्राममा नेपाली विषयको शिक्षकको माग भएको विज्ञापन प्रकाशित भयो । आफ्नो दक्षता चेक गर्न ढकालले पनि आवेदन दिए । कडा प्रतिस्पर्धाका बीच भएको छनौटमा उनको नाम पर्यो अनि एसओएसका जागिरे भए शालिकराम । २०६० साल भदौमा नेपाली विषयको माध्यमिक तहको शिक्षकको नियुक्ति पाएका उनले १८ वर्ष सम्म एसओएसमा सेवा गरे । प्रोफेसर हर्मन माइनरको स्थापनामा अष्ट्र्रियामा मुख्यालय रहेको एसओएसले विश्वका १३८ वटा देशमा आफ्नो सेवा विस्तार गरेको छ । जसअन्तर्गत नेपालमा एसओएसका ८ वटा विद्यालयहरु सञ्चालनमा रहेका छन् । त्यहीमध्ये इटहरीमा रहेको एसओएस पनि एक हो । हो, त्यही सँस्थामा खाएको जागिर १८ वर्षपछि २०७८ साल मंसिरबाट छोडेर अहिले उनी केही फुर्सदिलो जिन्दगी बाँचिरहेका छन् । हुन त शालिकरामहरुकै योजनामा २०६२ सालमा स्थापना गरिएको कोसी सेन्ट जेम्स विद्यालयले अहिले स्नातक सम्मको पढाइ सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । अहिले पनि बिहानको कक्षा शालिकरामले कोसी सेन्ट जेम्समा दिने गरेका छन् । गत वर्ष प्रदेशभरिकै सँस्थागत विद्यालयतर्फ उत्कृष्ट भएर एक लाखको पुरस्कार पाएको कोसी सेन्ट जेम्स ब्रिटिस काउन्सिलको अवार्डसमेत पाएको सँस्थागत विद्यालय हो । अहिले स्नातकमा बीबीएस र बीसीएको पढाइसमेत कोसी सेन्ट जेम्सले सञ्चालन गर्दै आएको शालिकरामले हामीलाई सुनाए । बिहानको समय कलेजलाई छुटाएपछि बाँकी समय समाजसेवा र सहकारीमा बितेको छ अहिले ढकालको ।
शिक्षासँग समेत जोडिएपछि हामीले उनलाई प्रश्न गर्यौँ नेपालको शिक्षा क्षेत्रको अवस्था कस्तो देख्नुहुन्छ भनेर । ढकालको एक शव्दको उत्तर ‘राजनीतिकरण’ थियो । सामुदायिक विद्यालयमा पछिल्लो समयमा शिक्षकहरु दक्ष र योग्य नियुक्ति हुन थालेका भएपनि व्यवस्थापन समितिमा हुने गरेको राजनीतिक भागबण्डाका कारण सामुदायिक विद्यालयहरु सुधार हुन नसकेको उनले हामीलाई सुनाए । त्यसो त निजी विद्यालयहरुले गुणस्तर दिने प्रयास त गरिरहेका छन् । तर निजी विद्यालयले उत्पादन गरेका जनशक्तिहरु नेपालमा भन्दा विदेशमै भविष्य खोजिरहेको विषय भने अझै गम्भीर नै छ । जसले भोलिको लागि प्रतिभा पलायन कसरी रोक्ने भनेर प्रश्न खडा गरिदिएको ढकाल सुनाउँछन् ।
किसान परिवारमा हुर्किएर शिक्षासँग जोडिएका ढकाल सहकारीको विकासमा निकै चिन्तित देखिन्छन् । ‘सुनसरीमा भएपनि बैतडीको सहकारीमा समस्या आएको सुन्दा मेरो मन दुख्छ । सहकारी सँस्थाहरु राम्रोसँग चलेदेखि देशको आर्थिक उपार्जनमा सहयोग पुग्ने थियो ।’ शालिकराम भन्छन् । सर्वसाधारणको बचतको सुरक्षा गर्न सहकारीहरु नीति, विधि र विधानमा चल्नुपर्ने उनको धारणा छ । पछिल्लो समयमा सहकारी सँस्थाहरुमा समस्या आउनुको कारण सहकारी शिक्षाको कमी तथा केही सीमित व्यक्तिहरुले मोजमस्ती रहेको शालिकरामको अनुभवले भन्छ । सहकारी सँस्थाहरुले सर्वसाधारणलाई लोभ्याउनकै लागि सहकारी विभागले तोकिदिएको ऋणमा लिन सक्ने सान्दर्भिक व्याज १६ प्रतिशत भन्दा महङ्गो व्याजमा बचत लिने गरेको कारण पनि सहकारीहरुमा समस्या आउने गरेको ढकालले सुनाए । ‘२० प्रतिशतदेखि २२ प्रतिशत व्याजमा बचत लिएको सहकारीले कति प्रतिशतमा ऋण लगानी गर्नु ? जबकि ऋणमा १६ प्रतिशतभन्दा बढी व्याज नलिनु भनेर सहकारी विभागले भनेको छ ’ उनको प्रश्न थियो । त्यसो त सहकारी सँस्थाहरुको साधारणसभाहरु बिरालो बाँधेर श्राद्ध गरेजस्तो मात्रै गर्न नहुने पनि ढकाल बताउँछन् । साधारणसभा भनेको सदस्यहरुको सभा हो जहाँ सदस्यले सँस्थाको अघिल्लो आर्थिक पर्षको गतिविधि, ऋण लगानी, बचत संकलन, आगामी वर्षको बजेट, नीति तथा कार्यक्रमजस्ता सबै कुराको सुक्ष्म जानकारी पाउनुपर्ने र गहन छलफल हुनुपर्ने हुन्छ । तब मात्र सहकारीको सदस्य आफू रहेको सहकारी सँस्था कसरी चलेको छ भनेर जानकार हुने शालिकरामले सुनाए ।
ढकालले नेतृत्व गरिरहेको सहकारी सँस्था किसान कल्याण २०५३ साल कार्तिक १३ गते सुनसरीको एकम्बा एरियाका ३४ जना किसान परिवारले किसानलाई आवश्यक पर्ने मल, बिउ, गोरु खरिद गर्न चर्को व्याज तिरेर साहु महाजनकहाँ जानैपर्ने बाध्यतालाई निर्मुल पार्न खोलेको अनौपचारिक बचत समुहबाट विकास भएको सँस्था हो । स्थापनाकालमा किसान बचत समुहको उपसचिवको रुपमा सँस्थामा प्रवेश गरेका ढकाल हाल सँस्थाका सञ्चालक अध्यक्ष छन् । २०५८ सालमा दर्ता भएको किसान कल्याण अहिले इटहरीको बालग्राममा मुख्य कार्यालयसहित आठ वटा सेवा केन्द्रबाट बचत तथा ऋणको कारोबार गरिरहेको छ । १८ हजार सदस्य रहेको किसान कल्याणको हालको बचत ७५ करोड रुपैयाँ रहेको र सोको दश करोडभन्दा बढी सेयर पूँजी मात्र रहेको अध्यक्ष ढकालले प्रदेश पोर्टललाई बताए । आजका मितिसम्म सँस्थाको सम्पक्ति १ अर्ब ६ करोड रुपैयाँ पुगीसकेको अध्यक्ष ढकाल बताउँछन् । आफ्ना सदस्यलाई कसरी उत्पादनसँग जोड्ने र आर्थिक उपार्जनमा सहयोग गर्ने भन्नेमा सदैव चिन्तित रहने किसाल कल्याण बचत तथा ऋण सहकारी सँस्थाले सदस्यहरुलाई समयसमयमा विभिन्न प्रकारका तालिम तथा भेलाका साथै उत्कृष्ट कारोबार गर्ने सदस्यलाई मेम्बर अफ द डे तथा मेम्बर अफ द मन्थ जस्ता अवार्ड दिएरसमेत उर्जा र हौसला प्रदान गर्ने गरेको छ । सहकार्यताको मुल मर्मलाई आत्मसात गर्दै बचतकर्ताको बचतको सुरक्षा र सदस्यको हित गर्न सदैव हौसला प्रदान होस् किसान कल्याण र शालिकराम ढकाललाई यही शुभकामना छ ।
