देवानगञ्जः सुनसरीको देवानगञ्ज गाउँपालिकाका रामवृक्ष मेहतालाई विगत पाँच वर्षदेखि गड्यौलापालनको हुटहुटी थियो । त्यतिबेला उनी कम्पोस्ट मल बनाउने तरिका सिक्न एउटा तालिममा गएका थिए । तालिममा उनले बुझें, ’रासायनिक मलको प्रयोग स्वास्थ्यलाई हानिकारक हुन्छ र, यसको विकल्प प्राङ्गरिक मल हो ।’ रामवृक्ष भन्छन्, ’गोबर मलभन्दा ज्यादा फलदायी गड्यौला मल हो ।’ त्यसपछि सुरु भयो, रामवृक्षको गड्यौलापालन र त्यसबाट मल उत्पादन । यद्यपि उनी दुई वर्षपछि व्यावसायिक रूपमा सक्रिय भएका छन् ।
गड्यौला मलको व्यववसायका अलावा रामवृक्षले खेतिपातिसमेत गरेका छन् । ३ बिघा जमिनमा उखु, धान, गहुँ, तरुल लगायतका बालीनाली उनले लगाएका छन् । रामवृक्षले सुरुवाती दिनहरूमा उत्पादन गरेको गड्यौला मल आफ्नै खेतबारीमा प्रयोग गरे । त्यसपछि अरु वर्षहरूमा भन्दा ज्यादा उत्पादन भएको तथ्य बताए । त्यसपछि आफूले गड्यौलाको लागि दुई कट्ठा जमिन छुट्याएर गड्यौला मलको व्यवसाय सुरू गरेको उनको भनाइ छ ।
जब उनले गड्यौला मलको व्यवसाय सुरू गरे, त्यसयता वार्षिक १२ देखि १५ लाख आम्दानी गर्दै आएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७६÷०७७ मा उनले २ सय मेट्रिक टन गड्यौला मल उत्पादन गरे । दोस्रो वर्षमा उनले ३ सय मेट्रिक टनको उत्पादन बढाए । ‘पहिलो वर्ष अलि नबुझेको हुनाले उत्पादन कम भएपनि यसपालि चाहिँ उत्पादनसँगै आम्दानी पनि खर्च कटाएर १५ लाखजस्तो भयो’, उनले भने ।
झट्ट हेर्दा आम्दानी धेरै हुनेजस्तो देखिएको यो व्यवसाय गर्ने तरिकासमेत सहज नै छ । रामवृक्षले प्रत्येक दिन ५ भन्दा बढी ट्याक्टर गोबर खरिद गर्ने गरेका छन् । गड्यौलाको लागि चाहिने प्रमुख खाद्यान्न गोबर हो । यसका साथै घरबाट उत्पादन हुने कुहिने प्रकृतिका सबै फोहोरहरू गड्यौलाले खान्छ र मल उत्पादन गर्दछ । देशभर फोहोरको व्यवस्थापनको चुनौती रहेको बेला यस विधिबाट समेत कुहिने फोहोर व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । रामवृक्ष भन्छन्, ’हाम्रो खर्च भनेको गोबर खरिदमा मात्र हुन्छ ।’ यद्यपि मलकै लागि उनले घरमा ४ माउ भैंसी र अन्य वस्तुभाउ पालेका छन् । गड्यौला भने पहिलो पटक भारतबाट बीउको रूपमा किनेर ल्याएको भएपनि दोस्रो पटक खरिद गर्नु नपर्ने हुँदा गड्यौलामा खर्च नहुने रामवृक्ष बताउँछन् ।
खासगरी माटोको उर्वराशक्ति बढाउन, वातावणीय सुधारका निम्ति, उत्पादन वृद्धि गर्न, लागत कम हुने ,स्वस्थ मानवजीवनको लागि, रासायनिक मलको विकल्पको रूपमा गड्यौला मललाई प्रयोग गरिन्छ । उत्पादित मलको लागि बजार भने सहजै उपलब्ध हुने रामवृक्षले बताए । उनले विभिन्न प्रयोजन (खासगरी तालिम र सिकाइ)का लागि धरान उपमहानगर र बराहक्षेत्र नगरलाई पटकपटक मल बिक्री गरिसकेका छन् । ‘कहिलेकाहीँ त मागबमोजिम पुर्याउन पनि सकिँदैन’, उनले भने । यद्यपि किसानलाई भने यसको महत्त्वबारे बुझाउन नसकेको उनको दुखेसो छ । उनले भनेका छन्, ‘गाइवस्तुको गोबरबाटै उत्पादन हुने भएकाले सामान्य किसानहरूले गोबरजस्तै हुने बुझेका हुन्छन् ।’ तर विस्तारैविस्तारै आम नागरिकले यसको महत्वबारे बुझ्न थालेको उनको भनाइ छ ।
५६ वर्षीय रामवृक्ष अबको दिनहरूमा गड्यौला मलको उत्पादनलाई नै बढाउँदै जाने सोचमा छन् । ‘धेरै कृषकहरूले यसको महत्त्व बुझिसकेको हुनाले माग धेरै छ, त्यसैले यसलाई अब बढाउन खोज्दैछु ।’ उनले भनें । एक नम्बर प्रदेश सरकारले गड्यौला मलको लागि यस् आर्थिक वर्षमा विशेष अनुदानको व्यवस्था गरेको छ । त्यस्तै, देशभरका विभिन्न पालिका र गैरसरकारी संस्थाहरूबाट समेत उनले हौसला तथा अनुदान प्राप्त गर्ने गरेको सुनाए । देशभर रासायनिक मलको हाहाकार भइरहेको बेला किसानहरूले गड्यौला मलको प्रयोग गरेर उत्पादकत्व वृद्धि गर्न सकिनेमा दुविधा छैन । यसबाट शारीरिक हानिसमेत नहुने विज्ञहरू तर्क गर्दछन् ।
