इटहरीः साहित्य सीर्जनाको साधनामा स्वयंलाई समाहित गर्र्र्दै निस्वार्थ रुपमा सम्पूर्ण जीवन कलाको जयगान गाएरै बिताउने अभिलाषा र संकल्पलाई शिरोपर गरी साहित्य र कलाको उद्यानलाई आजपर्यन्त सिंचित गरिरहेका जीवन्त कलापूजक हुन् साहित्यकार गुरुदेव कामत । वि.स. २०१२ भदौ १५ गते पूर्वी नेपालको सिरहा जिल्लास्थित लक्ष्मीपुर(पतारी, पोखरभिन्डामा संगीतमय पारिवारिक वातावरणमा जन्मिएका कामत पारिवारिक पृष्ठभूमिकै कारण ६ वर्षकै उमेरदेखि संगीतप्रति आशक्त हुन पुगे । बाल्यकालमा माटोको मसीले लेख्नका लागि आफूलाई दिइएको कालो पाटीलाई पिटेर संगीत सीर्जना गरी मनोरञ्जन लिएको रमाइलो पल उनको मानसपटलमा अझै ताजै छ ।
१० वर्षको कलिलो उमेरमै विवाह बन्धनमा बाँधिएका कामत विवाहको एक वर्षपछि नै आफ्ना गाउँमा भारतबाट ससुराली आएका एक मुसलमानसँग मीत्रता गरी उनकै सल्लाहमा भारतको पश्चिम बंगाल राज्यको राजधानी कलकत्ता पुग्छन् । त्यहाँ उनका मीत्रले उनलाई एउटा यस्तो ठाउँमा पुर्याउँछन् जहाँ रामलिलाको अभ्यास चलिरहेको हुन्छ । त्यहाँ अभ्यासरत समूहलाई कामतले आफ्नो जादुमय गायनकला प्रदर्शन गरी मन्त्रमुग्ध पार्छन् । कामतको गायनकलाबाट कायल भएका रामलिलाका कलाकारहरुले उनीसँग रहेको क्षमताबारे जिज्ञासा राख्छन् । कलाकर्मीका सबै प्रश्नको जवाफ दिई उनीहरुलाई सन्तुष्ट बनाएपछि उनले त्यहाँ खाना र आवाससहित मासिक २५ रुपैयाँ पाउनेगरी गायनको काम पाउँछन् । यसले उनलाई आफ्नो कलालाई परिस्कृत गर्ने अवसर प्राप्त हुन्छ । तीन वर्षसम्म सोही समूहमा आबद्ध रही काम गरेका कामतले कामका साथै त्यहाँ संगीतको प्रशिक्षण पनि प्राप्त गर्दछन् । निरन्तर तीन वर्षको संगीत प्रशिक्षणपछि उनलाई अचानक गाउँको सम्झनाले सताउन थाल्छ, र उनी गाउँ पुग्छन् । गाउँमा पुगेर आफूले भारतमा संगीतको प्रशिक्षण लिएको र गीत गाउन सक्षम रहेको बताउँदा गाउँलेहरुले विश्वास नगरेको उनी सम्झन्छन् ।
गाउँलेहरुलाई विश्वास दिलाउनका लागि उनले आफूलाई गायनको युद्धभूमिमै उतार्नुपर्यो । जब कामतले गीत गाउन सुरु गरे, उनीभित्र सरस्वतिको बास रहेको गाउँलेहरुलाई विश्वास भयो । गायन र अभिनयको अद्भुत क्षमतालाई आफ्नो अभिन्न अंगका रुपमा अंगीकार गरेका कामतले औपचारिक रुपमा कक्षा ७ सम्म मात्र अध्ययन गरी त्यसउप्रान्त आफूलाई पूर्ण रुपमा संगीत क्षेत्रमै समर्पित गरे । संगीतप्रतिको मोहले नै उनलाई भारतको पटना, ग्वालियरजस्ता विभिन्न शहरहरुको यात्रा गरायो । पटना यात्राले कामतको संगीत साधनामा नयाँ उचाइ कायम भयो । उनले त्यहाँ संगीत प्रशिक्षक गणेशलाल ठाकुरबाट निरन्तर १४ वर्षसम्म संगीतको प्रशिक्षण प्राप्त गरे । २७ वर्ष लामो भारत बसाइका क्रममा उनले विभिन्न नाटकहरुमा पनि प्रमुख पात्रको भूमिकामा अभिनय गरे । नाट्यकर्मको आफ्नो यात्राबारे वर्णन गर्ने क्रममा उनी भन्छन्, ‘ म एक पटक नाटक गर्नका लागि भारतको बिहारस्थित छपरा गएको थिएँ । त्यहाँ मैले ‘नागिन’ शीर्षकको नाटकमा नायकका रुपमा अभिनय गर्ने मौका पाएँ । अभिनयका क्रममा जीवित सर्पलाई शरीरमा भिरेर काम गर्नुपर्ने भयो । अभिनयका क्रममा मलाई सर्पले पाखुरामा टोकेपछि डराएर हात झट्कार्दा सर्प नै मर्यो । कसो सर्पको विष निकालिएको थियो र म बाँचेँ ।’ यसैगरी, ‘लैला मजनु’ नाटकमा ‘मजनु’ अर्थात् नायकको भूमिकामा अभिनय कथाको माग अनुसार ‘लैला’ अर्थात् नायिकालाई रगत दिने क्रममा जोसमा आएर नक्कली रगतको सट्टा आफ्नै छालामा छुरा चलाउन गई घाइते भएको घटना पनि कामतले स्मरण गरे । कामतले यो घटना सुनाइरहँदा हामीले हाँसो थाम्न सकेनौँ । यस्तै, रामलिला मञ्चनका क्रममा आयोजकसँग वक्यौता असुल्न रावण पात्रले मर्नुपर्ने बेलामा नमरेर मच्चाएको उपद्रवबारे कामतले बयान गरिरहँदा हलभित्र हाँसोको फोहोरा छुट्यो । कामतका अनुसार बक्यौता बापतको अन्तिम पाँच रुपैयाँसमेत असुल गरेर मात्र रावण मर्न तयार भएका थिए ।
लामो समय भारतमा रही संगीत साधना र अभिनयको काम गरेका कामत २०४६ सालमा कामकै खोजीमा नेपाल फर्किएर काठमाडौँ गए । काठमाडौँमा उनको भेट संगीत प्रशिक्षक हामनाथ उपाध्यायसँग भयो । उनले कामतलाई गायक गोपाल योञ्जनकहाँ पुर्याए । योञ्जनले अन्तर्वार्ता लिने क्रममा कामतलाई नेपाली स्रस्टा नारायण गोपालका गीत सुनाउन आग्रह गरे । तर भर्खर भारतबाट फर्किएका कामतले आफूले नारायण गोपालको नाम पनि नसुनेको जवाफ दिएपछि योञ्जनले उनलाई हिन्दी गीत सुनाउन लगाए । कामतको गायन कलाबाट प्रभावित भएका योञ्जनले आफैँ स्थापना गरेको गोपाललय स्टुडियोमा कामतलाई गाउने अवसर दिए । २०४७ सालमा रेडियो नेपालमा स्वर परीक्षणको परीक्षा दिएका कामत संगीतका शास्त्रीय र आधुनिक दुवै विधामा सर्वोत्कृष्ट ठहरिए । तत्पश्चात् कामत कला संगीत प्रतिष्ठानमा प्रवेश गरे । त्यहाँ दुई वर्ष काम गरी डोरेमी संगीतमा पुगेका उनले त्यहाँ निरन्तर १५ वर्ष काम गरे ।
डोरेमीबाट अलग भएपछि निःपा इन्स्टिच्युटमा आबद्ध भएका कामत त्यहाँ ६ महिना काम गरी शास्त्रीय संगीतको टोली प्रस्तारसँग ६ महिनाका लागि युरोप टुरमा गए । युरोपबाट फर्कँदा निःपा इन्स्टिच्युट बन्द भएकाले उनी पुनः डोरेमीसँगै जोडिए । काठमाडौँमा रही नेपालको संगीत क्षेत्रमा योगदान गरिरहेका कामत वि.स. २०७२ सालमा गएको शक्तिशाली भूकम्पबाट अत्यन्त त्रसित भए । भूकम्पकै बेला लडेर उनको दाँत भाँचिएपछि उनी सोही वर्ष मोरङको रङ्गेलीस्थित आफ्नी छोरीको घरमा आए । त्यसयता इटहरीका साहित्यिक व्यक्तित्वहरुसँग निरन्तर सम्पर्कमा रहेका कामत केही दिनअघि मात्र आफ्नो सम्पूर्ण समय इटहरीमै बसी संगीत साधनामा बिताउने संकल्पसहित पूर्णकालीन रुपामा इटहरी आएका छन् ।
इटहरी उपमहानगरपालिकाको छेउमै श्री गुरु संगीत पाठशाला स्थापना गरी कामत संगीत प्रशिक्षण र साधनामा लीन भएका छन् । संगीत क्षेत्रले आफूलाई आर्थिक सम्पन्नता नदिएपनि पर्याप्त सम्मान दिएकोमा आफू सन्तुष्ट रहेको बताउँदै कामतले संगीत क्षेत्रमा आफ्नो समर्पणकै कारण नेपालका दुवै राष्ट्रपति (डा. रामवरण यादव र विद्यादेवी भण्डारी) बाट आफू सम्मानित भएको बताए । सरकारले कामतको प्रतिभा र योगदानको कदर गर्र्दै उनलाई जनसेवाश्री पुरस्कारबाट समेत विभुषित गरेको छ । तीन छोरा र एक छोरीका बाबु कामत ‘सादा जीवन उच्च विचार’ को आदर्श वाक्यलाई अनुसरण गर्दछन् । २०७६ सालमा पुख्र्यौली गाउँमा २८ लाख रुपैयाँको खर्चमा घर निर्माण गरेको बताउने कामत आफ्नो बैँक खातासमेत नभएको तर आफूलाई त्यसको आवश्यकता पनि नभएको बताउँछन् । आफ्नो र आफ्ना परिवारको आधारभूत आवश्यकतापूर्ति र अतिथि सत्कारका लागि आवश्यक पर्नेभन्दा बढी धन सञ्चय आफूले नगर्ने उनको भनाइ छ । नेपालमा पहिलो पटक आफूले नै शास्त्रीय संगीतको एल्बम ‘प्रस्तार’ सार्वजनिक गरेको बताउँदा उनी गर्वान्वित अनुभव गर्दछन् । उनको विचारमा शास्त्रीय संगीत सबै संगीतकी जननी हुन् । गायक प्रमोद खरेलजस्ता थुप्रै उर्जाशील सर्जक उत्पादन गरी नेपाली संगीत र साहित्य क्षेत्रको श्रीवृद्धिमा योगदान गरेका कामत संगीतप्रेमीहरुका लागि जीवन्त विश्वविद्यालय हुन् ।
