गंगा पोद्दार
इटहरीः २०२५ सालमा धनकुटाको सहिदभूमि गाउँपालिका २ मा जन्मिएर हाल सुनसरीको इटहरी उपमहानगरपालिका २ तालतलैयामा बसोबास गर्दै आएका नरेश थुलुङ एक व्यावसायिक मूर्तिकार हुन् । २०३७ सालदेखि स्वैच्छिक रुपमा काठको मुर्ति बनाउने अभ्यास सुरु गरेका थुलुङले २०५८ देखि २०६० साल सम्ममा करिब ३५ ओटा मूर्ति निर्माण गरेको स्मरण गरे । उनले हालसम्म आठ इन्चदेखि चार फिटसम्मका मूर्तिहरु निर्माण गरेका छन् ।
२०६० सालमा इटहरीस्थित काव्यवाटिकामा आयोजित मूर्तिकला कार्यशालामार्फत् मूर्तिकलाको औपचारिक तालिम प्राप्त गरेका थुलुङले सोही वर्षदेखि मूर्तिकलालाई व्यवसायका रुपमा अङ्गिकार गरेका हुन् । काठलाई आफूमा अन्तर्निहित सिर्जनशीलताका माध्यमबाट आकर्षक स्वरुप प्रदान गरी मुर्तिका रुपमा परिष्कार गर्न सक्षम थुलुङले आफ्नो मूर्तिकलाप्रतिको तन्मयता (प्यासन) को परिणामस्वरुप ढुङ्गामा देउताकोे खोजी गर्न सफल भएका छन् । ढुङ्गाको मूर्ति निर्माणको कला पनि उनले स्वैच्छिक अभ्यासकै बलमा आर्जन गरेका हुन् ।
उनले निर्माण गरेका मूर्तिहरु देशका विभिन्न ठाउँका मन्दिरहरुमा इश्वरीय बिम्बका रुपमा पूजिने गरेका छन् । थुलुङ मूर्ति निर्माणका लागि ढुङ्गामा लुकेको आकृति देख्न सक्ने गुण आफूमा हुनुपर्ने धारणा राख्छन् । यसै सन्दर्भमा उनी एउटा घटना सम्झन्छन् । उनी भन्छन्, ‘काभ्रेपलाञ्चोकको पाँचखालमा मैले ढुङ्गाबाट एउटा साँढेको मूर्ति बनाएको थिएँ । त्यो मूर्ति देखेर मलाई एक जनाले यो मूर्ति कसरी बनाएको भनेर सोधे । मैले उनलाई आफूले ढुङ्गााको बाहिर रहेको अनावश्यक चिज फालेपछि भित्रबाट साँढे निस्कियो भन्ने जवाफ दिएको थिएँ ।’ हुन पनि आफ्नो अन्तस्करणले कल्पना गरेको दिव्य स्वरुपलाई मूर्त रुप दिनु चानचुने कुरा होइन । यसका लागि निरन्तरको अथक परिश्रम र दृढ संकल्प अपरिहार्य छ । एउटा साधारण ढुङ्गा जसलाई हामी टेकेर हिँड्छौँ, त्यो ढुङ्गालाई आफ्नो श्रम, सीप र पसिनाको सिँचाइ प्रदान गरी महिनौँसम्म एकाग्र भई त्यसभित्र लुकेको आकृतिलाई जिवन्तता दिनु आफैँमा एक साधना हो ।
कलाको माध्यमबाट सौन्दर्य सिर्जना गर्न सक्ने गुणले मानिसलाई कालजयी बनाउँदछ । कवि कृष्णप्रसाद पराजुलीले ‘देशको माटो’ कवितामा ‘देशको माटो सिर्जनाले भर्न सके हुन्थ्यो, छातिभरि न्यानो माया छर्न सके हुन्थ्यो’ भनेझैँ मूर्तिकार थुलुङले आफ्ना सिर्जनशील हातहरुले गरेका सिर्जनाको मीठो सौगातबाट नेपाल आमाको आँचललाई सिँगारेका छन् । उनको सिर्जना राष्ट्रको वदनमा बहुमूल्य अलङ्कारझैँ सुसज्जित भई देश शोभा र गरिमाले समृद्ध भएको छ । मूर्तिकलाका माध्यमबाट उनले आफूलाई समाजमा परिचित गराएका छन् । मूर्तिकलालाई माध्यम बनाएर जीवनयापन गर्न भनेजति सहज भने उनका लागि पक्कै छैन । विभिन्न अवरोध र कठिनाइसँग जुधेर पनि उनी मूर्ति निर्माणमा दत्तचित्त भएर लागेका छन् । राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेले ‘ढुङ्गाको काप फोडेर पनि उम्रन्छ पिपल, सिर्जनशील शक्ति संसारमा कहिल्यै हुँदैन विफल’ भनेजस्तै उनलाई काम गर्ने क्रममा आइपर्ने सानातिना समस्याहरुले रोक्न सकेको छैन ।
एउटा ढुङ्गालाई कुँदेर मूर्ति बनाउन नरेशलाई तीन महिनासम्म लाग्ने गरेको छ । समयमा विद्युत् आपूर्ति नहुने, यन्त्र उपकरण बिग्रिरहने, आवश्यक स्रोत साधन समयमा उपलब्ध नहुनेजस्ता अनेकौँ समस्या उनले काम गर्ने क्रममा व्यहोर्नुपर्ने हुन्छ । तर उनी आफ्नो लक्ष्यबाट कत्ति पनि विचलित नभई सिर्जनाको कार्यमा तल्लिन हुन्छन् । सिर्जनाको माध्यमबाट कला र सँस्कृति हस्तान्तरण गर्ने कार्यमा अहम भूमिका निर्वाह गर्ने नरेशलाई सरकारले भने कुनै पनि सहयोग गर्दैन । सरकारको कलाप्रतिको यो हदसम्मको उदासिनता देख्दा उनलाई पीडाबोध हुन्छ । सरकारको सहयोग भएमा अझ उत्कृष्ठ प्रदर्शन गर्न सक्ने सम्भावना रहेको बताउँदै उनी सो नभएको गुनासो गर्छन् । उनको मूर्तिकलाले आफूलाई देशभरमै अब्बल साबित गरेको छ । नियामक निकायले निर्धारण गरेका सबै मापदण्डहरु पूरा गर्दै उनले बनाएको मूर्तिले २०७६ सालमा आयोजित राष्ट्रिय मूर्ति प्रदर्शनीमा उनले बनाएको मूर्तिले ‘ललितकला विशेष पुरस्कार’ प्राप्त गर्न सफल भएको नरेश सगर्व बताउँछन् ।
मूर्तिकार नरेशले आफ्ना दुई छोरा र तीन छोरीहरुमध्ये दुवै छोरा र माइली छोरीलाई समेत मूर्तिकला सिकाएका छन् । उनका कान्छा छोरा विदेल त काठमांडौको मैतिदेवीस्थित युनिभर्सल कलेजमा कक्षा १२ मा मूर्तिकला विषयमै अध्ययनरत रहेका छन् । यसबाट पनि कला हस्तान्तरणतर्फ नरेशको चाख प्रतिबिम्बित हुन्छ । उनी सकेसम्म आफ्ना सबै सन्तानलाई आफूले जानेको मूर्तिकला सिकाउने आफ्नो योजना रहेको बताउँछन् । कलालाई निखार्ने जिम्मा भने छोराछोरीकै हुने उनको भनाइ छ ।
मूर्तिकलाको साधनामा जीवनको लामो समय व्यतित गरेका नरेश यसलाई एक आश्चर्यजनक विधाका रुपमा लिन्छन् । भित्रि आँखाले देख्न सक्नेले मात्र मूर्तिकलामा स्थान बनाउन सक्ने उनको भनाइ छ । मूर्तिकार थुलुङसँग आफूले निर्माण गरेको मूर्ति चार लाख रुपैयाँसम्ममा बिक्री गरेको सुखद अनुभवका साथै बजारको अभावका साथै न्यून पारिश्रमिकमा काम गर्नुपरेको तितो अनुभूति पनि छ । आफूलाई कला क्षेत्रमा समर्पित गराएका थुलुङको कलासँगको सहयात्रा यीनै आरोह र अवरोहहरुका बीच निरन्तर जारी छ ।
